Onu bunu bırakın da ben şunu çizdiğim gün kendimi Mozart sanmıştım. Üzerinden 20 sene zaman geçmiş ama sol anahtarını ne zaman duysam aklıma ilk kez çizdiğim o mavi önlüklü beyaz yakalı ilkokul günlerim gelir.
ön not: açıklamaların tamamı bana aittir. ancak anlamayanların da anlayabilmesi için fotoğrafları https://en.wikipedia.org/wiki/Clef adlı siteden almak zorunda kaldım.
müzikte her şarkının en başına konulan, portedeki notaların adlandırılmasını, anlaşılmasını ve okunmasını sağlayan, üç çeşit olan ve kendine has şekilleri olan, portenin temel elemanlarıdır. dediğim gibi üç çeşittir: sol anahtarı, fa anahtarı ve do anahtarı.
sol anahtarı
anahtarların arasından en çok bilinen ve kullanılan anahtar çeşididir. şekli şudur: https://en.wikipedia.org/wiki/File:GClef.svg
bir bakıma g harfinin artistik bir biçimde çizimidir. g harfi sol notasına denk gelir.
portenin alttan ikinci çizgisinden başlayarak çizilir ve bu nedenle bu anahtarın bulunduğu portede alttan ikinci çizgideki nota sol olur: https://en.wikipedia.org/...:Treble_clef_with_ref.svg
sol anahtarı, tenor (ince) ses veren çalgıların notalarının yazımında kullanılır. keman, piyano (sağ el), flüt, gitar gibi çalgılar buna örnektir.
sol anahtarında do majör gamı şöyledir: https://en.wikipedia.org/...cale_on_C_treble_clef.png
yukarıdaki anlatım, ingilizce'de "treble clef" olarak bilinen, türkçesi "soprano sol anahtarı" olan anahtara aittir. evet, çoğunlukla kullanılan, bildiğimiz sol anahtarı dışında bir sol anahtarı daha var: fransız kemanı sol anahtarı. bu anahtar şu anda kullanılmamaktadır. yine de anlatalım.
17-18. yüzyıllarda, özellikle fransa'da hızla yayılan keman müziği için özel bir anahtar geliştirilmiştir. flüt için kullanıldığı da olmuştur.
portenin en alt çizgisinden başlayarak çizilir ve bu nedenle bu anahtarın bulunduğu portede en alt çizgideki nota sol olur: https://en.wikipedia.org/...:French_clef_with_ref.svg
fransız kemanı sol anahtarında do majör gamı şöyledir: https://en.wikipedia.org/..._C_French_violin_clef.png
fa anahtarı
anahtarların arasında herkes tarafından bilinmese de müzisyenlerin çok iyi bildiği bir anahtar çeşididir. şekli şudur: https://en.wikipedia.org/wiki/File:FClef.svg
bir bakıma f harfinin artistik bir çizimidir. f harfi fa notasına denk gelir.
portenin üstten ikinci çizgisinden başlayarak çizilir ve bu nedenle bu anahtarın bulunduğu portede üstten ikinci çizgideki nota fa olur: https://en.wikipedia.org/...le:Bass_clef_with_ref.svg
fa anahtarı, bas (kalın) ses veren çalgıların notalarının yazımında kullanılır. çello, piyano (sol el), kontrbas, bas gitar gibi çalgılar buna örnektir.
fa anahtarında do majör gamı şöyledir: https://en.wikipedia.org/..._scale_on_C_bass_clef.png
yukarıdaki anlatım, ingilizce'de "bass clef" olarak bilinen, türkçesi "kalın fa anahtarı" olan anahtara aittir. evet, çoğunlukla kullanılan, bildiğimiz fa anahtarı dışında iki fa anahtarı daha var: bariton fa anahtarı ve sub-bass** fa anahtarı. bu anahtarlar şu anda kullanılmamaktadır. yine de anlatalım.
bariton fa anahtarı, eskiden klavyeli çalgılarda sol eli belirtmek için kullanılmıştır ve genellikle şarkının orta frekanstaki notalarını barındırmıştır. bariton do anahtarı ile aynı görevi görmüşlerdir.
portenin tam ortasındaki, yani üçüncü çizgisinden başlayarak çizilir ve bu nedenle bu anahtarın bulunduğu portede üçüncü çizgideki nota fa olur: https://en.wikipedia.org/...aritone_clef_with_ref.svg
bariton fa anahtarında do majör gamı şöyledir: https://en.wikipedia.org/..._on_C_baritone_F-clef.png
sub-bass fa anahtarı, barok döneminde ockeghem ve heinrich schültz tarafından yavaş ve fazlasıyla kalın notaları belirtmek için kullanılmıştır.
portenin en üst çizgisinden başlayarak çizilir ve bu nedenle bu anahtarın bulunduğu portede en üst çizgideki nota fa olur: https://en.wikipedia.org/...Subbass_clef_with_ref.svg
sub-bass fa anahtarında do majör gamı alta eklenen ilk ek çizgiden başlayıp üçüncü çizgide son bulur.*
do anahtarı
anahtarların arasında herkes tarafından bilinmese de müzisyenlerin çok iyi bildiği bir anahtar çeşididir. şekli şudur: https://en.wikipedia.org/wiki/File:CClef.svg
bir bakıma c harfinin artistik bir çizimidir. c harfi do notasına denk gelir.
do anahtarları, orta ses veren çalgıların notalarının yazımında kullanılır. viyola, alto trombon için ve fagot, çello, tuba gibi çalgıların ince notaları için kullanılır.
alto ve tenor olmak üzere iki çeşittir.
alto do anahtarı
portenin tam ortasındaki, yani üçüncü çizgisinden başlayarak çizilir ve bu nedenle bu anahtarın bulunduğu portede üçüncü çizgideki nota do olur: https://en.wikipedia.org/...le:Alto_clef_with_ref.svg
alto do anahtarı, yukarıdaki çalgılardan viyola, alto trombon ve bunların dışında mandola notalarının yazımında kullanılır. genellikle viyola notasının yazımında kullanıldığından viyola anahtarı şeklinde de bilinir.
alto do anahtarında do majör gamı şöyledir: https://en.wikipedia.org/..._scale_on_C_alto_clef.png
yukarıda anlatılanlar, şu anda kullanılan alto ve tenor do anahtarlarıdır. evet, çoğunlukla kullanılan, bildiğimiz do anahtarları dışında üç anahtar daha var: soprano do anahtarı, mezzo-soprano do anahtarı ve bariton do anahtarı. bu anahtarlar şu anda kullanılmamaktadır. yine de anlatalım.
soprano do anahtarı, eskiden klavyeli çalgılarda sol eli belirtmek için veya soprano tonunda okuyan vokallerin notalarının yazıldığı anahtar olmuştur.
portenin en alt çizgisinden başlayarak çizilir ve bu nedenle bu anahtarın bulunduğu portede en alt çizgideki nota do olur: https://en.wikipedia.org/...oprano_Clef_-_trimmed.png
soprano do anahtarında do majör gamı şöyledir: https://en.wikipedia.org/...ale_on_C_soprano_clef.png
mezzo-soprano do anahtarı, eskiden bazı şarkılarda mezzo-soprano ses çıkaran veya mezzo-soprano tonunda okuyan vokallerin notalarının yazıldığı anahtar olmuştur.
portenin alttan ikinci çizgisinden başlayarak çizilir ve bu nedenle bu anahtarın bulunduğu portede alttan ikinci çizgideki nota do olur: https://en.wikipedia.org/...soprano_clef_with_ref.svg
mezzo-soprano do anahtarında do majör gamı şöyledir: https://en.wikipedia.org/...soprano_clef_with_ref.svg
bariton do anahtarı, eskiden klavyeli çalgılarda sol eli belirtmek için kullanılmıştır ve genellikle şarkının orta frekanstaki notalarını barındırmıştır. bariton fa anahtarı ile aynı görevi görmüştür.
portenin en üst çizgisinden başlayarak çizilir ve bu nedenle bu anahtarın bulunduğu portede en üst çizgideki nota do olur: https://en.wikipedia.org/...itone_C_clef_with_ref.svg
bariton do anahtarında do majör gamı şöyledir: https://en.wikipedia.org/..._on_C_baritone_C-clef.png
diğer anahtarlar
evet, zaten yazması bu kadar uzun sürmüş anahtarlar dışında birkaç anahtar daha var. onlar da üç çeşit: oktav anahtarları, nötr anahtarlar ve tablatürler.
oktav anahtarları
bazı çalgılar, yazıldıkları anahtarlarda vermesi gereken seslerden bir oktav daha yüksek veya daha düşük ses verir. buna sol anahtarı - gitar örnek verilebilir. gitarın en ince boş teli "mi", normalde en alt çizgide yazılması gerekirken çok kalınlara inilmemesi için en üst boşlukta yazılır. bu nedenle, gitar gibi bir oktav üstten ya da alttan çalan çalgıların notalarının karışması çok olasıdır. bu nedenle, anahtarların üstüne veya altına "8" sayısı konulur. altına konulursa bir oktav daha kalın, üstüne konulursa bir oktav daha ince ses duyulur. https://en.wikipedia.org/...e_on_C_suboctave_clef.png fotoğrafında bir oktav kalın (sub-octave), https://en.wikipedia.org/...e_on_C_sopranino_clef.png fotoğrafında bir oktav ince (sopranino) anahtarlar kullanılarak do majör gamı yazılmıştır. ikisinde de notalar aynı olsa da, aralarında iki oktav bulunmaktadır. ilk anahtarda yazılan çalgılara gitar, ikinci anahtarda yazılan çalgılara pikolo örnek verilebilir.
nötr anahtarlar
vurmalı çalgılar için kullanılır. şu şekildedir: https://en.wikipedia.org/...ile:Music-neutralclef.png
vurmalı çalgı anahtarları olarak da geçer. sol, fa ve do anahtarlarıyla aynı türden bir anahtar değildir. vurmalı çalgılarda çıkarılan seslerin yükselip alçalmasını gösteren notaların yazıldığı bir anahtardır. portenin üstüne yazılan işaretler ise belirtilen notanın hangi vuruşlarda çalınacağını gösterir. bu anahtarın olduğu portede notalar kesin değildir. her vurmalı çalgı bu anahtarla çalınmaz. örneğin timpani. aynı şekilde bu anahtarla çalınan şarkılarda portenin beş çizgi olma zorunuluğu yoktur. tek çizgili de olabilir. örneğin davul. bu anahtar kullanılarak yazılmış bir nota örneği: https://en.wikipedia.org/...tic_rock_drum_pattern.png
tablatürler
genellikle gitarlar için kullanılır. bazı telli çalgılar için de kullanılabilir. şu şekildedir: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tablature.svg
nötr anahtarlar gibi, bu anahtarlarda da notalar belirtilmez. notanın hangi telde, kaçıncı perdede olduğu gösterilir. bu da bir nota belirtme şekli olsa da sol, fa ve do anahtarları gibi değildir. örneğin altında "8" olan bir sol anahtarının olduğu yerde alttaki ek çizgide bulunan do notası, tablatürde alttan ikinci çizgide 3 olarak gösterilir çünkü kalın do gitarın alttan ikinci telinin üçüncü perdesindedir. tablatürdeki çizgi sayısı kullanılan çalgıya göre değişir. örneğin klasik gitar için 6 çizgi konulurken bas gitar için 4 çizgi konulur. gitar tablatüründe do majör gamı şöyledir: https://en.wikipedia.org/...e_on_C_tablature_clef.png
sanırım şu ana kadar kullanılmış ve hala kullanılan anahtarlar bu kadar. yaklaşık iki gün boyunca bu yazıyı yazmakla uğraştım, ama değdi! umarım birilerinin işini görür.
