--spoiler--
Bir tarih yazmış, o tarihe de ismini vermiş bir lider olan Mustafa Kemal ATATÜRK; alışagelmiş anlatımların dışında, küçüklüğümüzden buyana hiç bilmediğimiz yönleriyle ele alınıp, incelenmiş, sebepler ve sonuçlara bağlanmış. Onun zaaf, kibir, nefret ve zayıflık gibi insani yönlerini; güvenilir kaynaklar da referans alınarak dile getiren belgesel, bir milletin geleceğini yazan, yön veren lideri başka açılardan görüp, değerlendirme imkanı sunuyor. Kendinizi bir sınıfın kara tahtasının üzerindeki bir portreden çok daha yakınında buluveriyorsunuz Mutsa Kemal’ in.
--spoiler--
grup gündoğarken'in 1986'da çıkan ilk albümleri bir yaz daha bitiyor albümünde yer alan çocuklara yönelik şarkısı. ondan sonra albümü bitiren gündoğarken şarkısı gelir. sözleri:
büyüklerin küçüklerden bir isteği olunca
nerede oyun, çamur varsa oradadır mustafa
şeker ister, balon ister, büyüklerden güven ister
soru sorar saçma sapan, cevap ister mustafa
yaramazlık yapmasana mustafa
ortalığı karıştırma mustafa
hop hop eder yüreği, akşama fincan böreği
uyuduysa mustafa çabuk olalım haydi
kağıt kalem elinde, yazar, okur mustafa
bir gün gelir de büyür, adam olur mustafa
yaramazlık yapmasana mustafa
ortalığı karıştırma mustafa
akp iktidarı süresince bir taraf olmakta zorluk çektiğini düşündüğüm can dündar'ın son zamanlarda yaptığı en iyi iş. ama bu filmin/belgeselin çıkış zamanı insanların, atatürk'ün superman özelliklerinin yanı sıra clark kent özelliklerinin de olduğunu kabul etmesini zorlaştırdı. çünkü bu dönemde akp yüzünden atatürkçüler atatürk'ü o kadar putlaştırıp kutsallaştırdılar, onun mükemmeliyetine o kadar inandırdılar ki kendilerini, atatürk'ün de yalnızlık çekebileceğini, içkiye biraz düşkün olabileceğini, hatalar yapabileceğini görmek onları sarstı. bu yüzden önüne gelen olumsuz şekilde eleştirdi filmi. film atatürk'ü sevmeyenlerin de işine yaradı tabii. işte atatürk böyle bir insandı diyebildiler. herkes işine geldiği şekilde yorumladı.
ama sonuçta atatürk gerçekten de böyle bir insandı. can dündar içine biraz yorumunu katsa da, sonuçta belgeleriyle çıkıyor ortaya.
ilkokul sıralarından beri kahramanlıklarını, mükemmelliğini dinlediğimiz öğrendiğimiz atatürk'ün, bilmediğimiz bir yönünü insanlara göstererek onu biraz daha iyi tanımalarını sağladığı için, insanların can dündar'a teşekkür etmeleri gerek.
dahil olduğum özel isimler grubundan 7 harf ve 3 heceden oluşmuş, arapça bir kelime. hz. muhammed ve atatürk'e isim olmuştur. ayrıca daha az rastlanan bir ikinci isminiz varsa halk arasında bilineninizdir.
hiç aklımdan çıkmayan, şahsen tanışmadığım, ayarlayacağı işi hala ayarlamayan, her aradığımda "seni 10 dakika sonra arayayım" diyen, ertesi gün arayan, sevgilimden çok rüyama giren ve sevgilimden çok aramasını istediğim, hemşehrim, pek değerli, muhterem.
can dündar'ı sevmem zaten ve mustafa filmini de beğenmemiştim. belgesel demişler ya bi de, kıçımla falan güldüm, neresi belgesel lan bunun diye...
tamam, ben de atatürk'ün putlaştırılmasına karşıyım, ben de insani yönlerini anlatan bir yapıt* izlemek isterim ama mustafa filmi olmamış. evet belki kafamdaki atatürk'e ihanet ettiği için ben öyle görüyorum, belki can dündar'ı sevmediğim için önyargılıyım... ama değil ya, öyle değil yani... ben biliyorum ki atatürk de hata yapmış, o da zor günler geçirmiştir, o da kabız olmuş yeri gelmiş ishal olmuştur... o da aşık olmuş belki de aldatmış, hatta aldatılmıştır... o da insandır farkındayım... hasta olmuştur o zor günlerde, boğazı şişmiş ateşi çıkmıştır elbet... karnına ağrılarda girmiştir önemli kararlarını alırken. ama neydi beni rahatsız eden o zaman... filmde anlatılan kadar zayıf karakterli olamazdı atatürk, o kadar zayıf karekterli olsa türkiye kurulamazdı. evet insandı ama zavallı bir insan olmadığı da malum. mustafa filmi, zavallı bir atatürk resmi çiziyordu bu yüzden insanları rahatsız ediyordu...
ve şunun da farkındayım ki, onun hakkında film çeken kim olursa olsun, çektiği film nasıl olursa olsun bi yerden yere vurulacaktır önce. atatürk'ü seven kesim veya sevmeyen kesim tarafından. *
ama iş mustafa filminin yargılanması olunca orada bi duracaksın...
öncelikle hakkında çok tartışma yaşanan bir film oldu, çok muhabbetler döndü üzerinde, çoğu kişi filmi izlemeden gaza geldi çoğumuz ne var yahu fıstık gibi film sözcükleri yine filmi izlemeden söyledi falan filan.
incelemeye geçmeden önce en temel tavsiyem sağdan soldan okuduklarınız ile filmi değerlendirmeyin. ben izlemediğim zamanlarda da atıp tutuyordum falan gaza gelip ama yaptığım yer yer saçmalamakmış bunu izleyince anlamıştım.
neyse önce genel değerlendirmemi yazdıktan sonra ayrıntılı bir şekilde bazı noktalara değinmek istiyorum. film, başından sonuna bazı kesimlerin lanse ettiği gibi atatürk düşmanı bir film değil. atatürk'ün benim gönlümde yeri erişilemeyecek noktada ve eleştirilmesinden - haklı eleştri bile olabilse- haz etmeyen bir bünyeyim ki ben söyleyebiliyorum çok rahat. film olarak bakıldığında da bana aman aman bir film/belgesel gelmedi açıkçası. bilmediğim ne vardı da öğrendim sorusuna vereceğim yanıt bazı yerlerinde can dündar'ın saçmalamaları sadece. geri kalan her şey zaten çoğu kişinin bildiği kitaplarda okumuş olacağı araştırmış olacağı detayları bazı görselliklerle yedirip sunmaktı. sadece genel bie belgesel olarak ele aldığımda 5/10 verebilirim en fazla. daha iyi belgesel olur mu olmaz mı bilemem tabii ama bence olur, olabilir. kısaca genel olarak açın izleyin, yok ben o filmi izlemem gibi triplere girmenin bir manası yok. eleştireceksekte bunu mantıklı şekilde yapmak en akıllıca olanı olacaktır.
ayrıntıya inmek gerekirse eğer, doğrudur filmde eleştri olmayan ve net bilgi verilen çok kısım var. filmin adından itibaren başlayan atatürk'ün insan yanı propagandasına bakacak olursak filme bakınca nedense bu yönün belli başlı başlıklar altında öyle aman aman da işlendiğini söyleyemeyeceğim. genel bilgi genel tarih akışı içinde sunulan bilgiler eşliğinde filmin en az %65'i geçmekte zaten. bu nedenle bu kadar abartılması bana garip geldi. açıkçası bunun nedeni olarakta insancıl yönlerde değinilen ve tepki toplayacak şeylerin bastırılması amaçlanmış sanırım.
gelgelelim benim takıldığım bazı ayrıntılı kısımlara. bundan sonrasını spoiler kısmında vereceğim ki izlemeyenlerin tadını kaçırmayalım pek.
1) atatürk'ün henüz mücadeleyi başlatmadan önce filmde vahdettin tarafından ülkeyi kurtarabilirsin falan dediği gibi bir cümle geçiyor. genellikle bu cümlenin sıkmaca olduğu öne sürüldüyse de benim izlediğim 32.gün programında turgut özakman'da bu cümlenin bir şekilde olduğunu ama tam olarak böyle olmadığını belirtti. yani vahdettin böyle bir cümleyi dile getirirken ardında belirttikleri ve atatürk'ün bu durumla ilgili devam niteliğini taşıyan yazıları es geçildiği için sanki ülkeyi kurtarmak için görevlendirdiği sanılabilir. oysa ki durumun bununla bir ilgilisi yoktur.
2) meclis açılışında dualarla açılması, cuma günü açılması olaylarını can dündar oldukça abartmış gibi geldi bana. birincisi atatürk zaten dinsiz biri değildir ki dua ile açtırması bu kadar abesle iştigal olsun ikincisi daha sonra bunun nedenlerini zaten açıklamıştır. ama o filmde bir cümle var ki "o gün dayanmak zorunda kaldığı güçlerle yarın hesaplaşacaktı." diyor. bre adam, sen bu cümleyi söyledikten sonra çıkıp elbette insanlar bunu din ile hesaplaşacaktı o zaman dine sırtını verdi sonra öcünü aldı gibi anlayacaktır, ama sonra katıldığı programda bunu şeyhülislam, yobazlar olduğunu söyledi. o zaman filmde sansanyon yaratır tarzında kurnazca cümleler kullanma bir zahmet, ne düşünüyorsan onu filmde söyle de kimse tartışmasın daha sonra.
3) bir cümle daha varki bana göre tam bir komedi. çocukken yediği dayağın öcü olarak medreseleri kapattığı. yani ne denir ki buna? yorum bile yapma gereği duymuyorum. sonra devam ediyor, asırlık tekke ve zaviyeleri bir günde kapadı diye. taksite bölseymiş keşke.
4) dini toplumsal hayatta etkisizleştirdi diyor. etkisizleştirdi kelimesi mi uygun yoksa dinin işgüzarlar tarafından toplumu sömürmesini, herkesin özgür bir şekilde, kendi benliğinde ve hür vicdanında rahat rahat dinini yaşamasını mı geçerli kıldı? hele sonraki bombası daha da şahane. islamiyetin milli hisleri yokettiğininden bahsettiğini söyleyip sonra o bahsettiği yazıyı ortaya koyuyor. yazının en bu konuyla alakalı kısmı şu şekilde : "allah korkusu insanların kafalarında ve hareketlerinde hesapsız yasaklar yaratmıştır. cemaatlerin başına geçebilen adamlar cemaatleri allah namına idare ederler, bireyin hakkı söz konusu değildir." atatürk'ün bahsettiği budur. bunda neresini tutup çekip o şekle sokmuştur anlamak çok güç.
5) demokrasiyi getirememiş, arkasını görmemiş muhabbetleri de gerçekten ilgi çekici. adam bütün dünya basınları tarafından inanılmaz kısa sürede inanılmazköklü değişikliklere imza attığıyla yeri göğü inelttiyse de her istediğini tam olarak yapamamış olduğu elbette kesin bir şey. bunu atatürk'ün kendi de biliyor, bizler de biliyoruz. her istediğini yapabilmiş olsaydı eğer zaten her şeyin farklı olacağını herkes biliyor. her neyse.
6) atatürk'ün insani yönü insani yönü diye dolaşan filmde insani yön olarak bir tek arada hüzünlenip ağladığı, yalnız olduğu (bunu 3565 kez söyledi sanırım), sigara ve alkol kullandığı dışında ben insani bir yön göremedim. atatürk'ün insani yönleri bu kadarsa oldukça ilginçmiş. içki de içiyordur sigara da içiyordur bunları bahsetmesin ulen diyecek halim yok bahsetsin mutlaka tabii ki bahsedilecek ama bu kadar sınırlı kalıyorsa işte o zaman nasıl yani diyor insan.
7) hele ki diktatör olduğu yönünde apaçık tartışmasız söylemler var ki böyle üstü kapalı oha dedirtiyor adama. heykelleri muhalefeti susturması devrimin evlatlarını yemesi falan.
keşke atatürk'ün ölümünü de konu alsaydı. öyle bi dolmabahçe sarayı hayranıyım ki, sırf bu hayranlığım yüzünden seğrettim koca filmi ama doya doya göremedim gönlümün sarayını. keşke o sahneye yer verseymiş...
sarı zeybek (1994) mustafa (2008) her ikisini de can dündar yapmış. arada hepi topu 14 sene var ama can dündar bu 14 sende öyle bir atatürk kini birktirmi şki içinde şaşırmamak elde değil.
dün gece izledim ve iyi ki sinema da izlememişim yoksa gazetelik bir haber çıkabilirdi bu filmi izlediğim sinemadan...
sürekli kendisini yalnızlaştırmış göstemre çabası...
izmir'e girdiği akşam içki sofrası, bir yalan. içki ikram edilmiştir ancak daha içilecek zaman değil diyerek geri çevirmiştir.
rauf bey'e gel çiftlik kuralım lafları, ayaküstü belki de bir şaka. böyle bir niyeti olan adam ne diye daha 1919'da mazhar müfit'e devrimin genel niteliklerini niye yazdırsın....
vahdettin'le dizdize yaptıkları muhabbet. vahdettin vatanı kurtarabilirsin diyor aradan bir kaç ay geçiyor aynı vahdettin azil tehdidi yapıyor, asi ilan ediyor divan-ı harbi sevkediyor...
1937 nutkunda özellikle seçilmiş son cümleler..."gökten indiği sanılan" derken sanki buna inanmıyormuş havası vermesi isteniyor belli ki...
"sürekli en yakın arkadaşlarını darağacına gönderen" diye bir pis laf dolaşıyor ki ortada sinir olmamak elde değil.
dış basından o'nun diktatör olduğuna dair paspaye laflar. iç basın ise sürekli o'nu şişiriyormuş. farkında mısınız bilmem ama 1930'lar başında çıktığı yurt gezisi ve gördüğü fukaralıktan hemen sonra sanki devletçilik diye bir şey yokmuş, o yoksulluk karşısında atatürk çaresiz kalmış gibi konuyu havada bırakıp pat diye 1933'e 10.yıla geçiyor...o fukaralığa karşı atatürk elini bağlayıp oturmadı, devletçiliği uyguladı.
diktatör olsadı o toprak reformu sürüncemede kalır mıydı?
istanbul'a 1927'de gelişinde vapurda söylediği o sözler ki söylemesi imkansızdır kim tarafından rivayet ediliyor: hamdullah suphi! aynı hamdullah suphi 1940'ların ikinci yarısısında şefi inönü ile birlikte rejimi emperyalizmin kucağına oturturken atatürk'ü mussolini ve stalin ile aynı kefeye koyacaktır. hem de chp kurultayında. (1947 olabilir) çetin yetkin'in karşı devrim kitabına bakabilirsiniz...
arkadaşlarını darağacına gönderen adam...affettiklerinin hepsi o öldükten sonra o'nun yaptıklarını yıkmak için sıraya girmişlerdir ve başarılı da olmuşlardır. yani atatürk adam harcamamıştır. adam olmayanları çevresinden uzaklaştırmıştır.
kürtlere özerklik ise bugünlerde daha anlamlı bir çarpıtma ve tarih yalanı. öyle bir niyeti olan adam ne diye doğu'da halkevleri kurdursun, isyanları bastırsın...
