ingiltere'nin mustafa kemal atatürk'ü öldürtmek için yolladığı hintli ajan. 1877'de doğdu, 24 mayıs 1921'de, istiklal mahkemeleri'nde yargılanarak idam edildi.
mustafa sagir, ankara'ya kendisini müslüman bir mihrace olarak tanıttı, hintli müslümanlar adına yardım etmek istediğini belirtti. ancak daha sonra casus olduğu anlaşıldı ve ingiltere hükümeti tarafından kendisine verilen gizli bilgi ve belgelere rastlandı.
tebaası tarafından her yıl altınla tartılan ve banyo suları şişelere doldurulup müritlerine satılan, şii nizari ismaili tarikatının imamı ağa han'ın (asıl adı sultan sir muhammed şah) ve ingiltere dışişleri bakanı lord curzon'un mustafa kemal nezdindeki bağışlatma çabaları ise sonuç vermemiştir.
mustafa kemal ile görüşmeyi başaran mustafa sagir, istediği kadar altın dışında, ona, hintli müslümanlar tarafından yenilgi halinde italya'da ikamet etmesi için bir milyon lira değerinde bir villa satın alındığını söylemişti.
olayın aslı, özellikle yabancı kaynaklarda çok yer etmiştir. musatafa sagir ankara'ya gelir, ortalıkta dolaşır, şüphe uyandırır. yakalanır ve amacının mustafa kemal'e suikast olduğunu, bir ingiliz ajanı olduğunu açıklar.
komik olan tarafı, ankara'da uzun süre elini kolunu sallayarak dolaşan bu hintli'nin ingiliz devletinin bütün sırlarını bilmesi ve hemen ötüvermesidir. sultan vahidüddin'in, damad ferid'in, diğer hükümet erkanının, ingilizlerden kaç para maaş aldığına kadar hepsini bir bir ortaya döker. gerçek kimliğini ele vermez ama (mustafa sagir kod adıdır) ingiltere'nin bütün kirli çamaşırlarını ortaya döker.
hadisenin bir masal olduğunu bütün dünya bildiği halde, kimse gıkını çıkarmaz. çünkü padişahın "ingiliz ajanı" olması demek, osmanlı'nın artık yok edilmesi için gereken zeminin oluşması demektir. batı alemi'nin hedefi zaten budur. ve bu yalan üzerine uydurma bir tarih yazılır...
Karakol cemiyetinin bir hücresine sızıp mühürlü onay ile Anadolu'ya geçip sözde hilafet komitesi üyesi olarak kendisini tanıtmış ve Mustafa kemal'e suikast maksadında olan ingiliz casusu. ifşa edilmesi üzerine karakol cemiyetinin yok olma süreci başlamıştır. Çünkü bir casusun onaylanması gibi hataya düşmüştür karakol.
mustafa sagir, 1877 yılında, o dönem hindistan'a bağlı olan peşaver'de müslüman bir ailenin çocuğu olarak doğmuştu. küçük yaşlarda ingilizler tarafından devşirilmiş, ingilizlerin operasyonel faaliyetlerinde kullanılmaya başlamıştı. ilk işi, afgan emiri habibullah han'ın öldürülmesiydi. bu işi kotardıktan sonra başka bir iş için anadolu'ya getirildi. bu iş, ankara'ya geçip milli mücadelenin lideri mustafa kemal paşa'ya suikast düzenlemekti.
mustafa sagir, görevi gereği istanbul'da milli mücadele yanlısı çevrelerle ilişki kurdu. bunların başında eski ittihatçıların oluşturduğu karakol cemiyeti geliyordu. kendisini türkiye'deki milli mücadeleyi destekleyen hintli müslümanların kurduğu türk-hint uhuvvet-i islam cemiyeti'nin temsilcisi olarak tanıtıp payitahttaki milli mücadele yanlılarıyla yakınlaşan sagir, birçoğunun tutuklanmasına neden oldu. bu arada ingilizler ve vahdeddin adına saray'da milli mücadeleyi destekleyenlerin olup olmadığını araştırmakla görevlendirildi; ingilizlere antipatiyle bakan veliaht şehzade abdülmecid efendinin tutuklanmasına neden oldu.
ama mustafa sagir'in asıl işi ankara'ya geçmekti. bu yoldaki ilk teşebbüsünde denize henüz açılmışken yakalanıp tutuklandı, yukarıdan gelen bir buyrukla bırakıldı. 1920 sonu-'21 başlarında karakol cemiyetinden vize alarak deniz yoluyla inebolu'ya, oradan kara yoluyla ankara'ya geçti. milli mücadelenin islamcı kanadından şair ve burdur mebusu mehmet akif bey'in dostluğunu kazandı. o kadar ki, mehmet akif'in taceddin mahallesindeki evine yerleşti.
mustafa sagir, ankara'ya geçtikten kısa bir süre sonra mustafa kemal paşa ile görüşmeyi başardı. mustafa kemal, sagir'i ilk görüşünde kuşkulanmıştı. yakın dostlarından birisine "bu adam casus olabilir, dikkatli olun" dediğinde gereksiz kuşkucu olmakla eleştirilmişti. oysa sagir, bir süre sonra başkalarının da kuşkularını üzerinde toplamaya başlamıştı. mustafa sagir'e pek çok yerden mektuplar geliyor, bu kadar mektubun gelmesine ev arkadaşı mehmet akif hayret ediyordu. bir gün sagir'e gelen mektuplardan birisini rastlantı sonucu ele geçirdi. zarfın içinden boş bir kağıt çıkmıştı. şaşıran mehmet akif, diğer mektuplarda da aynı şeyi gördü. sadece bir-iki satır yazı ve gerisi boş kağıt. derhal ankara hükümetinin sağlık ve sosyal yardım bakanı abdülhak adnan bey'i buldu. adnan bey, bakanlığın merkez kimyahanesi müdürü avni refik bey'e mektupları verdi. mektuplar, laboratuvar ortamında incelenmiş ve görünmez mürekkeple şifreli mektuplar yazıldığı anlaşılmıştı. mustafa sagir'in ajan olduğu artık kesindi.
tutuklanan mustafa sagir, ankara istiklal mahkemesinde yargılandı. antep mebusu kılıç ali, kütahya mebusu cevdet, elazığ mebusu hüseyin ve cebelibereket * mebusu ihsan bey'den oluşan mahkeme heyeti, yapılan yargılamanın sonucunda mustafa sagir'i idama mahkum etti. mustafa sagir ile işbirliği yapan ileri gazetesi yazarı ferit cavid, hakkındaki hafifletici nedenler göz önünde bulundurularak yaşam boyu kürek cezasına çarptırıldı. hakkındaki casusluk suçlarından kanıt yetersizliği nedeniyle aklanan sanıklardan eski bağdat belediye başkanı izzet bey başka nedenlerle kalebentlik ile cezalandırılmasına, deniz üsteğmeni mehmet ali'nin ise istanbul'a iadesine karar verildi.
mustafa sagir, 24 mayıs 1921 günü ankara'nın karaoğlan meydanında bugünkü * idam edildi.
