CIA, 1953 iran darbesini düzenlediğini resmen kabul etti
CIA, 60 yıl önce iran'da düzenlenen ve dönemin başbakanı Muhammed Musaddık'ın devrilmesi ile sonuçlanan darbedeki sorumluluğunu sonunda resmen kabul etti.
Ulusal Güvenlik Arşivi'nin internet sitesinde Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası çerçevesinde yayımlanan belgeler, " Musaddık ve liderliğini yaptığı Ulusal Cephe Partisi hükümetinin devrilmesine yol açan askeri darbe, ABD dış politikası çerçevesinde CIA emriyle düzenlendiğini " resmen ortaya koyuyor.
Belgede " iran'ı Sovyet saldırısına açık bırakmanın ABD'yi TPAJAX'ı planlamak ve uygulamak zorunda bıraktı " ifadesi yer alıyor. CIA, hemen her aşamasında yerel işbirlikçilerin rol aldığı hükümeti devirme komplosu için TPAJAX kod adını kullanıyordu. Komplo, Musaddık'ı devirmek için propaganda yapmak, Şah Rıza Pehlevi'yi işbirliği yapmaya ikna etmek, milletvekillerine rüşvet vermek, güvenlik güçlerini organize etmek ve gösteriler düzenlemek gibi çeşitli aşamalardan oluşuyordu.
ilk girişimleri başarısız olan komplocular, 19 Ağustos 1953'teki ikinci denemelerinde amaçlarına ulaşmıştı. Daha önce operasyona katılan Amerikan ve ingiliz ajanlarının konuyla ilgili kitaplar yazmasına, iki Amerikan başkanının (Bill Clinton ve Barack Obama) da ABD'nin darbedeki rolünü kamuoyu önünde kabul etmesine karşın, CIA resmi bir açıklama yapmamıştı.
CIA'de çalışan bir tarihçi tarafından konuyla ilgili 1970'lerin ortalarında hazırlanan kurum içi rapor, 1981'de yayımlanmış ancak büyük bir kısmı gizli tutulmuştu. Raporun gizli tutulan kısımları arasında darbeyi anlatan " Gizli Eylem " başlıklı 3. Bölüm de yer alıyordu.
Yayımlanan belgeler arasında Şah Rıza Pehlevi'nin ABD'nin isteğiyle General Fazlullah Zahedi'yi başbakan atadığı ferman da bulunuyor. iran, 19 Ağustos 1953'te tarihinin önemli dönüm noktalarından birini yaşamıştı. Ülkede Amerikan karşıtlığının büyük bir hızla yayılmasına neden olan darbe, 1979'da Şah Pehlevi rejiminin yıkılmasına ve aynı yıl Tahran'daki Amerikan Büyükelçiliğinin işgal edilmesine yol açmıştı.
uzun yıllar şah ailesine bağlı çalışmış, hukuk doktoru olan iranlı devlet adamı. 1951-53 arasında başbakanlık yapmış; ne sovyetler' e ne de ingilizler e iran petrolünü yedirmemiştir. bunlara karşılık iran a uygulanan ambargo dolayısıyla kaos yaşanmış ve şah yurt dışına kaçmıştır. ingiliz ve abd gizli servisleri destekli bir darbe ile devrilmiştir. ardından şah rıza pehlevi tekrar yönetimi almış ve molla devrimine kadar uzanan süreç başlamıştır.
cia tarafından 1953 yılında cebine birkaç milyon dolar iliştirilen kermit roosevelt önderliğinde ajax operasyonuyla iktidardan uzaklaştırılan anti emperyalist devlet adamı. tabi bu operasyon düzenlenirken iran gizli servisi savak'tan da yardım alınmıştır. zaten işbirlikçiler olmasaydı petrol emperyalistlerin eline nasıl geçerdi?
musaddık 1882 doğumludur. 1967'de hayatını kaybetmiştir.
iktidarı elinden alınırken örgütlü bir sokak karışıklığı, kaos stratejisi uygulanmıştır. bugün ülkemizde de bu tip girişimleri görmüyor değiliz.
kendisi sosyalist olmadığı halde takdirimi kazanmış bir lider.allahın rahmeti üstünde olsun.iktidara gelir gelmez iran'da devletleştirme politikası uygulamıştır.daha sonra ülkedeki petrolün büyük kısmına hakim olan tekellerin etkisini yok etmeye çalışmış ve petrolü millileştirmiştir.fakat bu onun sonu olmuştur.abd destekli şah muhammet rıza pehlevi ajax operasyonu adındaki abd destekli bir operasyonla devletin başına geçirilmiş,iran petrolündeki tekellerin etkisi daha da artmıştır.
iran'ın ecevit'idir(1980 öncesinden bahsediyorum). başa geldiğinde devletleştirme politikaları yürütmüştür. fakat emperyalistler kendi çıkarları için devirmiştir.
