16. yüzyılda, türkler dünyayı yönetirlerken tutundukları en büyük dal maneviyattı.
En görkemli çağlarımızda, dünyayı titreten yıllarımızda milletçe büyük bir ülkünün ardına düşmüş bulunuyorduk.
O dönemler bu tabiri Kızılelma olarak anıyorduk.
Kızılelma tabiri, Ayasofya’nın önünde Jüstinyen’in devasa heykelinde elinde tuttuğu kırmızı bir elmadan gelir. Latin istilasının ardından mahvolmuş istanbul’u fethettikten sonra kendimize yeni bir ülkü tayin ettik. Bu ülkü Roma ve Viyana’ydı. Kanuni Sultan Süleyman, Viyana seferi sırasında yeniçerilerle konuşurken, yeniçeriler ona ‘’kızılelmada görüşürüz’’ diyorlardı. Toplumun her katmanına işlemiş, her katmanının ardından koştuğu bir amacımız, ülkümüz vardı. 18. Yüzyıla geldiğimizde de yeniçeriler kızılelmayı Balkanlardaki bir kasaba adı sanıyorlardı.
Bu maneviyat yoksunluğu bizleri Anadolu coğrafyasına hapsetti. 16. Yüzyılda Türkiye’ye gelen Busbecq – kendisi bir hümanisttir- Türklerdeki maneviyattan bahsederek tüm zaferleri buna bağlar.
Avrupa o dönem aydınlanmaya başlamıştır. Bilimde, teknikte bizden daha öndedir. Hatta Busbecq saat bile kullanmadıkları için Türkleri aşağılamıştır. Ancak 16. Yüzyıl bir Türk asrıdır. Doğudan, Batıya Türklerin adaletle yönettiği bir yüzyıldır. Bunun da ana nedeni Türklerin yüksek manevi duygularıdır. Busbecq yine o dönemde Türklerin kendilerini en büyük millet olarak gördüklerini söyler. Bu cihan hakimiyeti düşüncesinin bir göstergesidir. Bugün yüksek insani vasıflar olarak gözüken çoğu şeyi o dönemde Türkler yapmaktadırlar ve Avrupalılar bunu garip karşılamaktadırlar. Avrupada deliler şeytanın yardımcısı, destekçisi sayılarak lanetlenirken Türklerin onları cennetlik olarak görmelerini Busbecq hayretle karşılar. Türklerdeki hayvan sevgisi karşısında da şaşakalır.
Tabii bu anlayış, kendilerini yüksek görme anlayışı bir zaman sonra değişir. Maneviyatta kırılmalar ortaya çıkar ve ‘’bilim ve teknikte batı ilerde ancak biz insani noktada daha ilerideyiz’’ e dönüşür düşünce yapımız. Ve artık imparatorluğumuzun gerileme dönemleri de başlar bundan sonra. Çünkü maneviyat bir kere kırılmıştır. En önemli nokta da budur. Gazi Mustafa K. Atatürk ‘’Türk çocuğu atalarını tanıdıkça daha büyük işler başarmak için kendinde güç bulacaktır’’ der. Yani biz bu manevi doruğa ulaştıktan sonra, bunun bir getirisi olarak; çağın koşullarına ayak uydurarak bu düzeye geleceğiz.
