bu yazı insanların dünyayı nasıl gördügü ve renk kadar temel birseyi tanımlayabilme süreci , tanımlayamazsak onu orada olup olmama sorunsalı hakkındadır.
yakın insan tarihine kadar 'mavi' varolmuyordu , en azından düsündügümüz gibi varolmuyordu. etimolojinin renkleri isimlendirdigi gibi tarihi yunan,çin,japon ve ibrani uygarlıkların kaynaklarının hicbirinde bildıgimiz mavi rengiyle ilgili tek bir kelime gecmiyordu. bu bile mavi rengini hic gorememıs olduklarının kanıtı olabilir. peki mavi renginin eksik oldugu nasıl farkettik ? ünlü homer denizi tanımlarken ' şarap koyusu' demiştir mesela. 1858'de bu sorunsalı merak eden arastırmacı william gladstone(sonradan büyük britanyanın basbakanı olmustur) sırf renkleri tanımlayabılmek icin yazarlar tarafından onlarca siir yazıldıgını farketmıs. hatta bazı rengi tanımlayabılmek ıcın zırhlar,giysiler,cicekler,gokyuzu,kan vb. uzerıne onlarca kıta yazıldıgını gormus. hatta tanımlamaya calısırken demire menekse (violet yazmam gerek aslında cunkı ıngılız etımolojısınde gelısen bır surec ve arastırma bu) demislerdir. bu bey yunan yazıtlarını arastırdıgında tanımlanabilmis renklerin ne sıklıkta ve oranda yazılarda gectıgı arastırmıs. en cok bahsı gecen renkler sırasıyla siyah , beyaz cok daha az kırmızı , sarı ve yesil. ama mavi rengi ılgili hicbisey yoktu. bu veriden yunanların yazıtlarının karanlık ve camurlu , renkten yoksun oldugunu ortaya koymus. william bey bu durumun sadece yunan yazıtlarına ozgun bır durum oldugunu dusunup arastırmayı bitirmis. bir sure sonra dilbilimci lazarus geiger arastırmaya devam etmis ve bu durumun sadece yunanlılara ait olmadıgını gormus. kendisi ıskandınav mitlerini , hindu ilahilerini , incilin ibranice cevirisini arastırmıs , cennetin guzellıgıyle ilgili muthis tasvirler , gunesın dogusuyla ilgili betimlemeler vb. mavinin tanımından daha karmasık seyleri bulmus ama sen gel gor ki mavi ile ilgili hicbirsey yok. bahsi en cok gecen ilk 3 rengin(siyah,beyaz,kırmızı) orijininin her dilde nerden geldıgını kolayca anlayabiliriz , siyah(karanlık/günah) , beyaz ( sevap/fayda/isik/tanrı) ve kırmızı(kan). burdan da kendimiz renklerin tanımlarının baslangıcında yine hayatımızı etkileyen seylerı gorebılıyoruz (inaniz,beseri duygular,savas vb). insanlik dogaya baktıgında mavi rengini dıger renklere gore daha azdır gormustur. mavi renginde cicek,hayvan,cisim cok azdır. aklınızdaki soru ise 'peki ya gokyuzu ?' gokyuzu gercekten mavi midir ? bu eski felsefi soru sonradan cografik bilgi olarak cevaplanibilir olsa da eski zamanları düsününce bu konuda kesin bir kanıya varılamamıstır. cünkü günümüzde bir cocuga gökyüzü ne renk diye sordugunuzda ilk beyaz , sonra mavi sonra da renksiz diyebilmektedir yani bir direkt bir cevap veremıyoruz.
asil soru sudur ki , mavi icin bir kelime olmadan once insanlar dogal olarak maviyi goremıyor muydu ?
burası biraz karısık . homer şarap koyusu dediginde onun aklından neler geciyordu bilemiyoruz ama bildigimız bır sey var ki homerin biyolojik yapısı yunanlar ve diger tarihi uygarlıklarla cok yakın oldugu ıcın aynı sonuc/düsünüse sahip olabilirlerdi.
bu sorunun cevabı , arastırmacı jules davidoff tarafından verildi. nasıl mı ?
jules davidoff namibya'ya dillerinde mavi ve mavi/yesil arası bir kelime bulunmayan himba kabilesine gidip , herhangi bi yerliye 11(10 yesil 1 mavi) kutudan olusan resim göstermiştir. yerlilein cogu maviyi ayırt edememis edebilenler de zar zor basarmıstı. ama bir ayrıntı vardı ki 10 yesil kutudan birinin yesil tonu ince bir tonla farklıydı bütün yerliler bu farklı tonu ayırt edebilmisti.
sonuç olarak , bi kelime olmadan veya onu tarif edebilme yolu olmadan birseyi farklı olduguna karar vermek asırı zordur. bildigimiz mavi , mavi olmadan once belkide gordugumuz rengin farkında bile degildik.
dipnot : yıllar once bu konuya yakın türkce bir kaynak okumustum ama ne yazık ki bulamadım. asıl kaynak olarak jules davidoff'un cognition through color adlı kitabından yararlanabilirsiniz.
renkler konusunu muamma olmaktan çıkaracak bir yazı henüz okumadım. Hepsi bir noktada tıkanıyor. renklerin etimolojisi de kendi kadar karışık demek ki. bu da normal, kendi karışık, tanımlanamayan bir şeyin etiketi nasıl koyulur.
Mavi bir ara renktir. Belki de ana renk bilemeyiz. Renkleri birbirinden farkli renklere sahip oldugu gibi gozumuzle goruruz. Mesela mavi kirmizi gibi gozukmez, sari ise eflatun gibi. Neden? Cunku renkleri farkli amk.! Kor degiliz ya.
