Yeri :Lidar Höyük Şanlıurfa'nın Bozova ilçesine bağlı Lidar Köyünün güneybatısında Fırat nehrinin doğu kıyısında bir yerleşmedir(Lev.48)
Konumu ve Çevresel Özellikleri :Lidar Höyük güney ve kuzey terasları ile birlikte 650m. uzunluğundadır,
höyüğün konisi ise;200´240m.çapındadır. (Lev.49)Yüksekliği 25m. olan Lidar Höyüğünün en yüksek noktası deniz seviyesinden 488m. yüksekliğindedir.
Araştırma ve Kazı : Lidar Höyük Aşağı Fırat Kurtarma kazıları projesi kapsamında 1979-1987 yılları arasında Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Heıdelberg Üniversitesi adına Harald Hauptmann başkanlığında ekip tarafından kazılmıştır.
Tabakalanma : Yüzey araştırmalarında Çanak Çömleksiz Neolitik, Çanak Çömlekli Neolitik Çağ, Kalkolitik Çağ, ilk Tunç Çağı, M.Ö.2.bin yıl, Demir Çağı, Hellenistik ve Orta Çağ bulguları veren höyükte gerçekleştirilen kazılar sonucunda iTÇ'dan Orta Çağ'a kadar kesin yerleşim görüldüğü anlaşılmıştır.
Mimari : Lidar Höyükte zamanın darlığı nedeni ile iTÇ katları höyüğün kuzey yamacında step trenchlerde açığa çıkartılmıştır. Buna bağlı olarak mimari buluntu oldukça azdır. iTÇ katlarının toplam kalınlığı 11 metredir.
Bu dönemde höyükte toplam 14 yapı evresi görülür, kazı başkanı ise;bu yapı evrelerini 4 ana evreye ayırmıştır.
Bu evrelerde en alt kattan en üst kata kadar tek odalı yapılardan çok odalı komplekslere geçiş izlenir.yapıla
iTÇ'nin son dönemi olan evrede duvarları taş ve pitos parçalarıyla balık sırtı tekniğinde örülmüş yapılarla karşılaşılır. iTÇ I ve II döneminde yaygın olan tek odalı yapılar üst tabakada taş temelli,kerpiç tuğla ile örülü yapılara da yer vermiştir.(Lev.50)Höyüğün güneybatısında,yerleşim alanı dışında,iTÇ III tarihlenen çanak-çömlek atölyeleri bulunmaktaydı.Burada üst üste beş tabakada, at nalı şeklinde basit türlerden, kubbeli,pişirme bölümü ateşlik bölümünden delikli bir döşemeyle ayrılan gelişkin örneklere kadar, 19 çömlekçi fırını saptanmıştır.(Lev.50/2)Basit at nalı şeklindeki fırınların yanında kubbeli olanlar dikkat çekicidir.Izgara fırınların boyutları 2.5'e3.4m.ebatlarındadır.Bu fırın türü kapların her tarafın eşit oranda pişmesini sağlamıştır.At nalı fırınların boyutları ise;yaklaşık olarak 2.5 4m.ebatlarındadır.
Çanak-Çömlek :iTÇ III dönemi yerleşimde ele geçen fırınlarda üretilen açık renk hamurlu,yalın ya da çizi bezekli kaplar üstünde sık çömlekçi işareti yapılmıştır.Yerleşimde hemen hemen her yerde görülen büyük depo küpleri ile Suriye kökenli ince hamurlu,açık renkli çanak-çömleğin yanında boya bezemeli kaplarda üretilmiştir.(Lev.51)Bu dönemde Plain simple ware mal grubu da yer almış ve merkez bölgesi tam olarak bilinmese de Kuzey Suriye,Islahiye Bölgesi olabileceği söylenmektedir.Özellikle iTÇ III döneminde burada ve Gedikli,Tilmen Höyük,Titriş'te bulunmuştur.Malatya-Aslantepe'ye ithal olarak gelmiştir.Bu mal grubu ince cidarlı,çark yapımı,gri tonlarında olup,formları arasında;tabak,çanak ,çömlek,kaideli kaplar,goblet tipi kaplar vardır.(lev.52)
Mezarlar ve Ölü Gömme Gelenekleri :iTÇ III döneminden itibaren görülen yine tek kişinin gömüldüğü daha büyük boyutlu mezarlardır.Bu mezarların duvarları ocak taşlarla örülmüştür.Girişleri ise;taş levha ile kapatılmıştı.Ölü armağanları çeşitlidir.Hipoje olarak adlandırılan mezar tipi Lidar Höyük için tipik olmakla beraber Güneydoğu Anadolu yerleşmelerinde ve Kuzey Suriye'deki yerleşmelerde görülür.Aileden herhangi biri öldüğünde mezar odası açılır ve yeni ölen kişi diğer ölüler öteye itilerek gömülür.(Lev.53)Bu tipte mezar höyüğün batı kesiminde çıkarılmıştır.Buluntularından iTÇ III dönemine ait olduğu anlaşılmıştır.Mezarlar çukur açıldıktan sonra iri ocak taşlarıyla üç tarafı örülmüş dördüncü taraf ise;giriş kapısı olarak bırakılmıştır.Mezarın üstü,iri yassı taşlarla kapatılmıştır.Toplam 23 kişi gömülmüştür.Mezarların arka odalarında Lidar Höyüğünün çevre yerleşmelerle olan ilişkilerini yansıtan zengin buluntular ele geçmiştir.Buluntular arasında Suriye'de ve bu bölgedeki birçok yerleşmede ele geçen şerit biçimli ve spiral düzeltili kapların yanısıra tunç iğneler,boncuk takılar ele geçmiştir.
Küçük Buluntular :Fırınların yanında tam pişirilmemiş olarak heykelcikler ele geçmiştir.(Lev.54)
Torosların güneyinde kalan bölge ile Orta Fırat bölgesi kenarında yer alan vadiler,çok erken dönemlerden beri
Mezopotamya ve Anadolu arasında oluşan kültür bölgesinde önemli bir arabuluculuk rolü üstlenmiştir.Lidar Höyük,3.bin yıldan itibaren Mezopotamya da ilk şehir devletlerinin oluştuğu sürece katılır.Harran ya da Titriş gibi büyük yerleşmeler ile Halep yakınlarındaki Ebla gibi sürecin gözlemlendiği merkezlerle yakın ilişkilerin yaşandığı anlaşılır.Lidar Höyükte çanak-çömlek buluntularından yola çıkarak Mezopotamya ile ilişkilerin olduğu anlaşılmış ama geni alanda çalışamadığı için mimaride ortaya çıkarılmayan ama çıkarılsaydı benzerliğin bulunacağı kesindir.Mezopotamya da görülen umuma ait anıtsal yapılar detaylı araştırma yapılsaydı Mezopotamya'daki gibi anıtsal olmasada yer alacağı kesindi. *
günümüzde atarürk barajı suları altında kalmış bir başka tarih öncesi yerleşim alanı. yetmişli yılların sonunda kazılmaya başlamış lidar höyük çanak çömleksiz neolitik dönemden bizans dönemine kadar yerleşim görmüş. zaten ismini buradaki bizans kalesi ltar'dan almış. şanlıurfa'daki bir başka su altında yatan tarihi alan için.
