yıllardır üzerinde çalıştığımız fakat bulamadığımız çelişkidir.
--spoiler--
bana kalırsa bu ifadenin kullanımının altında şeytani planlar ve bir cinsiyeti bastırma güdüsü aramak çok da anlamlı değil. hiç olmazsa hitap olarak kullanıldığında "lan acaba kız mıdır? ama yok ya kesin sevişmiştir.. iyisi mi bayan diyim lan eheheh" şeklinde bir düşünceyle söylendiğini düşünmek bana çok doğru gelmiyor. gözlemlediğim kadarıyla zaten bu kullanımların asıl yönlendiği parametre bekaret değil, yaş unsurudur. örneğin yaşı geçkin bir amcanın 18 yaşında bir kıza "hanım kızım şu parayı uzatır mısın?" demesi gibi, 25 yaşındaki muavin 20 yaşındaki kıza "bayan/hanımefendi şu parayı uzatır mısınız?" şeklinde seslenebilir. "kız" ya da "kadın" şeklinde hitap alternatifleri böyle durumlarda ne kadar doğru olur bilemiyorum.
*
bununla beraber bir sıfat olarak kullanıldığında bu tepkilere hak vermek biraz daha olası görünüyor. şöyle ki; okul listesinde erkek öğrenciler/bayan öğrenciler şeklinde sıralanmış isimleri görmek rahatsızlık verici olabilir örneğin. fakat eğer cinsi bir zıtlık durumu söz konusuysa erkek kelimesi kadın ve kız kelimelerinin aynı anda zıddını karşılar. bu durumda xy kromozomlu bebeklere erkek çocuğu, xx kromozomlu bebeklere kız çocuğu denilmesi normaldir. 'kız' hitabıyla anılmanın kulak tırmalayacağı belli bir yaş aşıldığında da erkek kelimesinin bu anlamda zıddı kadın kelimesi olur. bu da bizi az önce sözünü ettiğim 'bekaret değil, yaş' konusuna getiriyor. bu yüzden bu kullanımı cinsel özellikleri geri plana iten saçma sapan bir kelime gibi düşünmektense bir parça resmiyet içeren nazik bir hitap şeklinde değerlendirmek bence daha doğru olur.
*
açıkçası günümüz kadınlarının içinde bulunduğu, öncelik ve hatta aciliyet bekleyen tonlarca konu varken birkaç kelimeye takılmak ve bunları kullananları da kadınları içten içe ezerek manipule etmeye çalışan insanlar olarak kategorize etmek bana biraz vicdansızca geliyor.
--spoiler--
bir de bunların kendi içerisinde çelişkisi vardır. kadın-erkek diye bir ayrım vardır erkek-bayan diye olmaz. makul, mantıklı; kabul.
fakat bir kesim, doğru olarak, erkek-bayan diye ayrım olmaz bayan bir hitap şeklidir bay-bayan gibi, kullanılabilir derken;
ezberden feminist olanlar bayan kelimesini hiçbir surette kabul etmezler.
riske girmemek için sosyalş hayatınızda illa tanımadığınız birine hitap etmeniz gerekirse hanımefendi/hanfendi diye hitap etmek en mantıklısı; fakat şahsen tercih etmesem de bugun dolmuşta rastladığım "ben de iniyorum zaten" diyerek yanında dikelen bir kadını işaret ederek "bayan otursun" diyen amcamızın hitabı da yanlış değildir örneğin. zira burada ayakta duran kadına bir hitap sözkonusudur.
ama bizim ezberci feministler "bayan denmez ulan" mottosunu ezberlediğinden, düşünme yetileri bulunmaması nedeniyle buna da itiraz ederler. onlar var ya işte onlar, onlara karı diye hitap etmek gerekir. bu bağlamda, mantıklı hanımfendiler ve karılar diye iki hitap şekli daha vardır.
türkçedeki her sözcük gibi cümledeki kullanımına göre tercih edilen sözcüklerdendir.
bayan bir ön addır misal. "bayan buyrun oturun." derseniz, "buyrun" adında bir kadın yaratmış olursunuz. bayanı sadece ön ad olarak, unvan olarak kullanmak gerek. mesela bunun yerine "hanfendi, buyrun oturun." diyebilirsiniz.
yerine göre değişecek olan durumdur. hitap olarak genellikle bayan'ı kullanırız, yoksa hitap ederken kadın, kız diyemeyiz. fakat kendi aramızda yaşça büyük olanlara kadın, küçük olanlara kız deriz. bence budur.
