Kuyumculukta kıymetli metaller has hallerinde kullanılmazlar. Bunun nedeni, ürünün maliyetini düşürmek değil, has metallerin işlenmeye müsait olmamasıdır. Kıymetli madenler, alaşımın bir parçası, bir oranıdır. Sonuç olarak, iki ağırlığında ayrı ayrı ifade edilmesi gerekmektedir: Kıymetli metalin ağırlığı ve alaşımın toplam ağırlığı. Birincisine has (saf) adı verilirken, ikincisine toplam denir. Eğer bu iki ağırlığı birbirine bölersek milyemi (ayarı) elde etmiş oluruz. Diğer bir ifade ile milyem, has ağırlığın toplam ağırlığa oranıdır. Eğer milyem M, has H, toplam T ile gösterilirse M=H/T . Has ağırlık/Toplam ağırlık = Milyem (Ayar)
Bir alaşımın milyemini belirtmek için teorik olarak her hangi bir ölçek kullanmak mümkündür. Pratik nedenlerden dolayı milyem binler ile ifade edilmiştir. Buna göre has altın 1000/1000 milyemdir. 750/1000 milyemlik bir alaşım ise her 1000 gramında 750 gram has altın ihtiva eder. Milyemin binler olarak nitelendirilmektedir.
Kullanılan ilk ölçek, 24\'lük ölçek idi. Ayar ve kırat olarak adlandırılırlar ve Kt ile gösterilirdi.
Kırat 1/24\'e kadar tekabül ederken, has altın 24/24 ayara karşı gelirdi.
1:24=0.0416....olup bir kırat veya ayara eşittir. 1/1000\'den 0.006 kadar daha küçüktür. Kıymetli metaller için çok büyük bir ölçü olup kesirleri kullanılmaktadır. Bu durum binlik sisteme geçişi hızlandırmıştır. Ancak bazı durumlara kırat kavaram kolaylık sağlamaktadır; örnek olarak 14 kırat 583, 333/1000\'e tekabül etmekte olup diğer bir deyişle, 14 kırat demek daha kolaydrı. Eskiden Kırat 32\'ye de bölünmekteydi.
Kuyumculukta 24\'lük ölçek kullanılırken, gümüşçülükte 12\'lik ölçek kullanılırdı. Has gmüş 12 para idi ve bir para iki kırata eşitti. Kuyumculukta ayar kavaramı kanun ile getirilmiştir.
Kıymetli taşların ağırlığını ifade etmek için gram çok büyük bir ünite olup, kırat kullanılmaktadır. Diğer kıra ile sadece isim benzerlği bulunmaktadrı. Uzun süre boyunca değerli taşların kıratı bugünkü değerinden farklı olmutur. Günümüzde teknik kırat, yani tam olareak 0.2 gram kullanılmaktadır; böylelikle kırattan grama geçmek kolay olmaktadır. Buna 1905 yılında uluslararası Ölçü ve Ağırlık komitesince karar verilmiş ve 1877 yılında kullanılmaya başlanan 0.2049624 gramlık değer yürürlükten kaldırılmıştır. Metrik kıratın kısaltılması sanikrat (santim)\'dir.
Alt bölen olarak gren, artık kullanılmaktadır. Onun yerine kıratın 100\'de biri işlem görmektedir. Bu durum ondalık sisteme ait olmayan değerlerin bile ondalık sisteme uygun alt bölenler kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Nitekim parmak ölçüsü ve saniye için bile daha kullanışlı olan 100\'de bir, 1000\'de bir gibi alt bölenleri kullanılmaya başlanmıştır.
Ayar da bir orandır. Oranın iki elamanın değerleri tel başlarına hiç bir şey ifade etmemektedir. Önemli olan oranlarıdır. Bu durum değişik miktarlardaki alaşımların hepsinin nasıl oluyor da aynı milyemde, örneğin 750, olabildiklerini açıklamaktadır. Valenzani bu konu ile ilgili bir örnek vermektedir. 75 gram has altın ve 25 gram metal ile 750 milyemlik bir alaşım yapılabilmektedir. Öte yandan aynı milyemdeki alaşım 100 gram has altın ve 33.33 gram metal ile de yapılabilmektedir.
Nitekim: 100/100+33,33 = 0,750
Milyem sadece kuyumculukta değil, aynı zamanda genel olrak bilim, teknik ve pratikte kullanılmaktadır. 925 ve 800 milyemlik gümüş imalinde bakır kullanılırken, altın alaşımlarında bakır, nikel ve çinko başı çekmektedir. Elde edilen alaşımların her zaman aynı özellikleri taşıması önem taşıdığından, katkı metallerinin saflık derecesi en yüksek olmalıdır. Bu saflık 100 veya 1000\'ler ile ifade edilmekte, 999\'luk bakır, 999.5\'lik çinko ve nikel aranmaktadır. Bir maddenin saflığı belirtilmek istendiğinde her zaman ayar kavramı kullanılır. Kuyumcunun az veya çok kullandığı asitlerin bir ayarı vardır. Gümüş nitrat, bakır sülfat, altın siyanürü, altın klorür vb kimyasal ürünler satın alınırken ayardan faydalanılır: 630\'lük gümüş nitrat, 680\'lik altın siyanürü, 250\'lik bakır tele 10\'luk dendiğinde bunun anlamı bir kiloluk bakır teline 10 gram altın veya gümüş kullanıldığıdır. Ayar kimyasal analiz ile tesbit edilir. Bazı durumlarda yaklaşık bir değer, yoğunluk kullanılarakta tesbit edilebilir.
Bir maddenin saflığı bir sürü, dokuz rakamı içermektedir (örneğin 999\'lık bakır 999999\'luk civa vb. gibi). Öz, basit ve kolay anlaşılabilir anlatım için bu sistem kullanılır: 999\'luk bakır yerine 3 dokuzlu bakır, 999999\'luk civa yerine de 6 dokuzlu civa denir.
Metallerin ve alaşımların özellikleri hakkında bilgilerimizin artması \"kirlilik\" dediğimiz yabancı maddelerin etkilerini daha belirgin olarak ortaya çıkarmıştır. Örneğin az miktardaki kolay bir altın alaşımını zayıflatır. Yabancı maddeler alaşımlar üzerinde olumlu veya olumsuz etki meydana getirebilmektedir. Belli bir dozu yararlı veya nötr iken, aşırısı zararlı olabilmektedir. Bu nedenle bu maddelerin ayar uygun olarak kullanılmaları gerekir. iki ölçü birimi vardır: Milyonluk ve milyarlık sembolleri is ppm milyon başına partikül (part per million) ppb milyar başına partikül (part per milliardo) ppb\'den önce, Yunan harfi gama (* *) kullanılırdı. Günümüzde, mevcut sistemler sayesinde 1ppm\'lik gümüş ve 10 ppm\'lik altın elde etmek mümkündür. Havada bulunan kükürt dioksitin yanmış kükürt gibi kokusu vardır ve lastik, mazot kötü kömür yakıldığında havaya karışır. 0.15 ppm\'yi ğeçtiğinde insan sağlığına zararlıdır. Gümüşü karartan başka bir etkende çürük yumurta kokan ve lağım veya bazı kaynak sularından yayılan gazdır; buna hidrojen sülfür denir ve havada 0.03 ppm\'den fazla bulunması çevreyi koruma kuralları gereği yasaklanmıştır.
Civa 10 ppc\'ye kadar elde edilebilir. Bunun anlamı 1000 ton civada ancak 10 gram yabancı maddenin bulunmasıdır. Yabancı maddelerin incelenmesi gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Akıllı bir dozlama ile değişik maddelere çeşitli fiziksel ve kimyasal özellikler aşılana bilmektedir. Aynı metod kristal granülleri rafine edebilen metal ve alaşımlar için geçerlidir. Elmas yabancı maddelere son derece duyarlıdır. Yarı iletken malzemelere uygulanan dojara \"uyuşturma\" adı verilir.
--spoiler--
