kutluk kağan tarafından kurulmuştur. (681- 682)
bu dönemin en ünlü eseri orhun anıtlarıdır.
bilge kağan, kül tigin ve tonyukuk adına dikilmiştir.
basmil, karlug ve uygurlar tarafından yıkılmıştır.
ikinci göktürk devleti olarakta adlandırılır. kuruluş aşaması ve yıkılışı özetle aşağıdaki gibidir;
''Çin egemenliğinde yaşamak istemeyen Türkler her fırsatta isyan ettiler . Bağımsızlığa alışkın olan Türkler sonunda Kutluk adındaki bir kahraman yönetiminde bağımsızlıklarını kazandılar(682). Kutluk kağan, Ötüken e sahip olarak 2. Göktürk Devletini kurdu. Bu devlete kurucusundan dolayı Kutluk Devleti de denir.
Kutluk kağan Çinlilere karşı başarılar kazanarak devletin topraklarını genişletti. Onun en önemli yardımcısı değerli devlet adamı vezir Tonyukuk idi. Kutluk Kağan Devletinin en parlak dönemi Bilge Kağan zamanıdır . Bilge Kağan, devlet başkanı kardeşi Kültigin ise ordu komutanı idi. Yaşlı ve tecrübeli Tonyukuk da vezir görevi ile Bilge Kağan ın yanında yer aldılar, Göktürk devletine en parlak dönemini yaşattılar. Önce Tonyukuk sonra Kültigin in ölümü üzerine yalnız kaldı Bilge Kağan ın da ölümü üzerine devlet zayıfladı (734) Uygur Basmil ve Karluklar ayaklandılar, Kutluk Devleti ni yıktılar (744)''
daha çok ikinci göktürk devleti olarak bilinir. doğru olan da öyle bilinmesidir.
türk tarihinde çok önemli bir yeri vardır. en ateşli bağımsızlık savaşının sonucunda kurulmuştur. türkiye cumhuriyeti'nin kurtuluş savaşı ile kutluk kağan ve öncesinde kürşad'ın bağımsızlık mücadeleleri fazlaca benzerlik gösterir. bu yüzden türkiye nin bayrağının da göktürk bayrağı olması düşünülmüş sonra vazgeçilmiştir.
Türk devletleri arasında en önemlisidir. Tarihte ilk kez bu devlet toplumsal bir bütünleşme ve ayaklanma sonucu kurulmuştur. Hatta iddialarımız o yöndedir ki, tarihteki ilk milliyetçi eylem ve düşünceye sahip topluma sahiptir. (bkz: Jean PAul Roux)
kuruluşuna hitaben Ergenekon efsanesinin atfedildiği devlettir. Şimdiki ile karıştırılmamalıdır. Şimdikine ergenekon ismini verenlerin ya da örgüt kurup ona ergenekon ismini verenler tarihe saygısızlık etmişlerdir. Belirtmek lazımdır.
