bugünlerde salgın döneminde ve önümüzdeki günlerdeki belirsizlik ve gıda kıtlığı beklentisi ile yeniden gündeme gelen gıda çeşidi...
evde konserve yapmak, yahut hazır konserve alıp stoklamak ilerleyen dönemde hayatınızı kurtarabilir. gıda sorununuzu çözebilir...
peki bu konserve nasıl ortaya çıktı.
konserve neydi? konserve emekti...tam 200 yıldan fazla bir süredir hayatımızda konserve...
konservenin ortaya çıkışı fransız devriminin ardından fransa'nın cumhuriyetten emperyalizme, bir sömürge imparatorluğu haline gelmeye başlamasıyla olmuştur.
fransa hükümeti 1795 yılında besin maddelerini uzun saklanabilmesini sağlayan kişiye 12.000 frank ödül vereceğini ilan etti.
bunda amaç uzun seferler sırasında askerlere ve gemicilere taze yiyecek sağlayabilmek ve gıda sorununu çözebilmekti.
her ne kadar bazı yerlerde bunun napolyon tarafından yapıldığı yazılsa da 1795 yılında napolyon henüz fransa'da yetkili bir erk değildir. bu tarihten birkaç yıl sonra güçlü bir konuma gelecektir.
her neyse, işte fransız hükümetinin bu çağrısı nicholas appert adlı bir girişimcinin dikkatini çekti ve appert yiyecekleri uzun süre koruyabilecek bir yöntem üzerinde çalışmalara başladı.
nicholas appert, bu çalışmalarında eti, sebzeleri ya da sütü cam şişelere hiç hava almayacak şekilde yerleştiriyor sonra sıcak suyun içine koyduğu bu şişeleri iyice kaynatarak uzun süre bozulmayacak hale getiriyordu.
nicholas appert'in bu çalışmaları tam 15 sene sürdü.
1810 yılında appert'in bu şekilde sakladığı yiyecekler açıldı, donanmadaki gemicilere ve askerlere yedirildi ve yiyeceklerin bozulmadığı görüldü.
işte bu dönem de napolyon dönemine denk gelmekteydi. nicholas appert'in yiyecekleri bozulmadan yıllarca saklayabileceğini bulması ve napolyon'un imparator olması bir araya gelince artık napolyon büyük orduları ile yıllarca sefer yapabilecek duruma ulaşıyordu.
napolyon bir ordu için en önemli şeyin askerlerin iyi beslenmesi olduğunu biliyordu, hatta bunun için "ordu midesinin üzerinde yürür" şeklindeki sözü tarihe not düşülmüştür.
(not: napolyon'un büyük seferleri hep 1810'dan sonradır)
nicholas appert'in ilk konserveyi bulmasına kadar gemiciler tuza bastırılmış et ve fırınlanmış ekmek yiyerek karınlarını doyurmak zorundaydılar.
seferin ilk günlerinde tüketilen taze sebzeler ancak 1 hafta dayanabiliyor, sonra ise çürüyordu, ardından günlerce tuzlu et ve fırınlanmış ekmek yeniyordu, tabi balık tutulabilirse ne ala...
hep aynı yemeği yemek zorunda kalan gemiciler ve askerler a ve c vitamini alamadıkları için sonu ölümle biten hastalıklara yakalanıyordu.
bu hastalıkların en bilineni de skorbüt (evlerden ırak) hastalığıydı. gemiciler bu hastalığa yakalanmamak için sürekli yaban limonu emiyorlardı.
(not: 16. ve 17. yüzyıllarda osmanlı denizcileri de genelde tuzlanmış et, pastırma tüketirlerdi)
ne var ki appert'in konservelerinde bir yanlışlık vardı. appert şişelediği yiyeceklerin sadece hava ile temas etmesini önlemişti. lakin bu cam şişeler çabuk kırılıyordu, bazıları da çatlıyor ve içindeki yiyecekler hava ile temas edince bozuluyordu.
yıllar sonra bu sorunu bu kez fransızlar değil, ingilizler çözebilecekti. john haal ve bryan donkin adlı iki ingiliz girişimci, konservelerde üzeri galvaniz kaplanmış tenekeleri denediler, bu yöntem gayet olumlu sonuç vermişti ve bundan böyle galvaniz teneke kutularda konserveler üretilmeye başlandı...
(not: bryan donkin dünyanın ilk ticari konserve fabrikasını kurmuştur.)
bu yeni tip konserveler ingiliz donanmasında kullanılmaya başlandı.
1824 yılında bu yeni yöntemle üretilen bir konserve 1937 yılında yani 113 yıl sonra açılmış ve ingiliz donanmasında kullanılmıştı.
113 yıl...vay anasını...
bu arada 1850'lerden sonra louis pasteur'ün çalışmaları neticesinde konserveler teneke kutularda daha güvenli bir halde yapılmaya başlandı.
pasteur, pastorizasyon işlemini bulup mikropları öldürene değin, nicholas appert'in uyguladığı teknikle yapılan konserveler, pasteur sonrası pastorize edilerek daha sağlıklı hale getirilmiştir.
(not: pastörize etmek yahut pastörizasyon işleminden önce bilinen en güvenli yöntem de ne tesadüf ki mucidinin adıyla anılıyordu buna da appertisation-apperizasyon adı veriliyordu)
not: son olarak 1810 yılında bulunan konserve yöntemi ile yapılan konserveleri açmak için bir konserve açacağı bulunmuyordu. 1855 yılında robert yeates adlı ingiliz girişimci konserve açacağı üretene değin teneke konserveler çekiç ve keski yardımı ile açılırdı.
