-hal ekleri dışındaki bütün -de ler ayrı yazılır. hangisi hal ekidir, hangisi dahi anlamına gelen -de dir ayırt edemiyorsak bunun çok pratik bir yolu vardır. eki cümleden çıkarınca cümlenin anlamı bozuluyorsa, o -de birleşik, anlamı bozulmuyorsa da ayrı yazılmalıdır.
ör:1) evde ekmek bitmiş.
-de yi çıkaralım;
ev ekmek bitmiş.
anlam bozuldu, o halde buradaki de eki hal eki olan -de dir ve birleşik yazılmalıdır.
2) annem de gelmek istiyor.
-de yi çıkarıyorum;
annem gelmek istiyor.
anlam bozulmadı. o halde buradaki de eki dahi anlamına gelen -de dir ve yrı yazılmalıdır.
"de" ve "ki" bağlaçları ilgili bir pratik yöntem bile geliştirilmiştir bu konunun en kaba öğretilmesi adına.
bağlaç olan de:
"o da mı geliyor?" buradan da bağlacını atalım "o mu geliyor?" anlamda daralma oldu fakat bozulma olmadı.
ek olan de:
"o evde kalacakmış." buradan da ev isminden sonra gelen de ekini atalım cümleden "o ev kalacakmış" görüldüğü üzere anlamda çok ciddi bir bozulma barınmakta. zira ilk cümlede birinin evde kalacağından bahsederken cümlemiz, de ekini atmamız halinde evin varlığını devam ettirmesi anlamını taşımaktadır.
bağlaç olan ki:
bunun pratik yolu da "ki" bağlacının hemen ardına "ni" ekini yerleştirmektedir*. bağlaç olan ki, "ni" ekini almayacaktır...
"o kadar zor değil ki" şimdi burada "ni" ekini getirelim ki bağlacının ardına "değilkini" saçma bir şey çıktı ortaya görüldüğü üzere.
ek olan ki:
gene ki bağlacındaki gibi "ni" ekini getiriyoruz ve bu sefer o ek sırıtmıyor bulunduğu yerde.
"kapının kolu kırılmış"
"hangisi?"
"salonunki"
buraya "ni" ekini getiriyoruz ve "salonunkini" diyoruz... görüldüğü üzere "ni" eki yakıştı buraya. buradaki ki de ek olan kinin ta kendisidir.
imla kurallarını doğru kullanamama problemidir bir anlamda. küçük iskender'in, "kelimeden ayrı yazılan ekleri öğrenememiş" sevgilisinden gelen mektuptan sonra, sevgilisinden ayrıldığı biliniyor..
gammazların el birliği ile her allahın günü uğraştığı problemdir.
biz gammazları sizler var ettiniz, kelimeden ayrı yazılan ekleri bilmeyenler. varlığımızı size borçluyuz. ama bu problemi aşmanızda yarar var. sizin için söylüyorum.
türkçe'nin bütün güzelliklerine karşın, birçok insanımızın halen aşamadığı problemlerdir. bir iki kitap okumayla, bir iki saat bu konu üzerinde çalışmayla halledilebilecekken ısrarla yanlış kullanılıyor bu ekler.
