genellikle, belirli bir amacı olan veya dürtüleriyle hareket eden olmak üzere iki kategoride toplanabilir.
Belirli bir amacı olan karar vericiler, kararın önemini kolaylıkla tanırlar. Bu kişiler, karar verirken sistematiktirler. Kararları, konuyla ilişkili terimlerle, ayrıntı kullanarak ve kullanılan terimleri net bir şekilde açıklayarak tanımlarlar. Aynı zamanda mevcut seçenekleri belirlerken de titiz davranırlar. Bu kişiler, standartları kabul ettirmek ve gözönünde bulundurdukları tercihlerin neden en iyi tercihler olduğunu belirtmek için çaba sarfederler. En önemlisi, bu kişiler sonuca ulaşmak için kendilerini yiyip bitirirler. Kimin ve neyin etkilenmiş olabileceğine dikkat ederler. Kendilerini başkalarının yerine koyarlar. Son olarak, amaca yönelik hareketlerde bulunurlar. Bu karar vericiler, verdikleri kararların sonuçları ile yaşamak için hazırlanırlar. Verdikleri karar kısıtlayıcı ya da rahatsız edici olsa bile bu karar onları tatmin eder.
Dürtüleriyle hareket eden karar vericiler, genellikle tercihlerini hemen yaparlar; seçenekleri gözden geçirme ve oluşturmaya zaman harcamazlar. Ölçüt olarak kullandıkları herhangi bir standartları yoktur. Bazen sonuçları gözardı ederler; bazen hiç düşünmezler. Doğrudan hedefe ulaşmak için dürtülenmişlerdir. Karar, dürtülere dayanır. Apaçık olan daha az sorumluluktur. Bu kişiler, hareketlerinde de aynı ölçüde acelecidirler. Bu yüzden sık sık aynı fikirlerle tekrar karşılaşırlar. Dolayısıyla kararlarının kendileri veya başkaları üzerindeki etkilerini çok az dikkate alırlar. Bu kişiler, sanki yeni bilgileri veya üzerindeki düşünceleri yansıtma gözönünde bulundurulursa bu durum onların karar vermesini engelleyecekmiş gibi davranırlar. Özellikle bu işlem için ve alternatifleri gözönünde bulundurarak keşfetmek için zaman gerektiriyorsa buna harcayacakları zamanları yoktur. Bu kişiler, mevcut algılamaları hakkında düşünmek için zaman harcamaz. Davranışta, az bir değişim olasılığı vardır. Bu kişiler, sonuçlar ortaya çıktığında hazırlıksızdır. Eğer sonuçlar istenmeyen birşeyse, bu kişiler çıktıları suçlayarak kabahati sonuçta, değişimde ve benzeri şeylerde ararlar. Bu kişilerin, olumsuz duygu seviyeleri yüksektir, olumsuzluklarını uzun süre korurlar. Karar vermeleri etkisiz ve yetersizdir. Önceden tahmin edilemeyen sonuçlar için hazırlıksızdırlar. Sonuçta bu kişiler her zaman süpheci, şaşkın,sıkıntılı ve hatta yoğun şekilde telaşlıdırlar.
Niçin birçok insan bu kategorideymiş gibi görünüyor? Şüphesiz eğitimin birçok niteliği, çocukları geleneksel öğretim programı ve öğretmenlik uygulamaları dizisiyle bu yönde cesaretlendiriyor.
Karar verme stratejileri
Karar verme stratejileri birçok şekilde ortaya çıkmakla birlikte, en çok kullanılan beş strateji vardır. Bu stratejiler arasında bir hiyerarşi yoktur. Bunlar, karar verme ve problem çözme için basit alternatif yaklaşımlardır. Günlük hayatta bütün bu stratejileri ve bu stratejilerin çeşitlemelerini kullanırız. Bununla beraber belli başlı karar verici tipleri, bazı stratejileri diğerlerine oranla daha fazla kullanır.
Zorunlu tercih karar stratejisi Bu şekil, seçenekler bilindiğinde ve karar vericilere sunulduğunda daha çok kullanılır. Bu tercih, genellikle sınırlı sayıda olan, kendine özgü bir şekilde ifade edilmiş, birörnek tipte (iyi veya kötü), içerikte net olarak belirtilen ve gözönünde bulundurulabilecek tek tercihlerdir. Zorla yapılan bir tercih bir ikileme yol açar. Genellikle bir tercihte bulunmak, seçenekler içinden daha fazla istenen şey yerine daha az istenen şeyin seçilmesine yol açar. Tüm seçenekleri gözden geçirmek için fırsat yoktur. Genellikle zaman kısıtlıdır. Karak vericiler, sadece bir seçeneği seçebilirler. Tercih bir kere yapıldıktan sonra, diğer seçenekler artık yoktur. Bir karar vermemek, topu başkasına atmak demektir. Bu durum, öğrenciye hiçbir şekilde girdi sağlamaz.
Aşamalı sıralama karar stratejisi Bu strateji için ölçütler, bir özelliği hariç yukarıdakinin aynıdır. Bu durumda seçenekler, en çok tercih edilenden en az tercih edilene doğru öncelik-sonralık sırasına konur. Seçenekler, birbirlerinden bağımsızdır ve karar vericiler için mevcut olan yegane seçeneklerdir. Öğrenciler, gözönünde bulundurulan durumda ilk tercihlerinin işe yarayacağı kanısına sahip olmalıdır. Sonuç olarak öğrenciler diğer seçeneleri de dikkate almalıdır. Öğrenciler, en az güvendikleri şeyle uyuşmak zorunda kalabilirler. Öğrenci özel durumun içeriğindeki bütün tercihlerin göreceli olarak önemini göz önünde bulundurabilmelidir. Aşama sıralaması ya da seçeneklerin önceliğinin-sonralığının belirlenmesi, karar verme sürecinden önce yapılır. Eğer ilk tercih işe yaramazsa o zaman karar verici sıralamayı yapan kişinin sıralamada verdiği önem, değer veya yararlılıkla uyuşmalıdır.
Uzlaşma yoluyla karar stratejisi Burada da ölçütler aynıdır: genellikle sınırlı sayıda, kendine özgü bir şekilde ifade edilmiş, homojenize, içerikte net olarak belirtilen ve gözönünde bulundurulabilecek tercihler. Farklı olan kriter, karar vericilerin en çok istedikleri şeyleri almak için belirli seçeneklerden vazgeçmeyi kabul etmeleridir. Bu durum karar vericileri, seçenekleri ‘en çok istenen-vazgeçilebilecek-hiçbiri’ şeklinde sınıflandırmaya zorlamaktadır. Karar vericiler, bir orta yol düşüncesinden yararlanarak işletebilecekleri göreceli önemi gözden geçirmelidir. Bu, uzlaşıp karar verme için bir temel olabilir. Karar vericiler, duruma göre seçeneklerin önemini belirlemelidir.
Kazanmak ve sahip olmak zorunda oldukları şeyleri veya korumak zorunda oldukları daha önemli gibi gözüken diğer şeyleri bırakmak zorunda kalabilirler. Karar vericiler bunu, sistemetik bir şekilde yapmalı kendi kendilerine bir orta yol bulmalıdır.
icat etme karar stratejisi Bu yaklaşım, öğrenciler eldeki durum ya da problemle uyumlu herhangi bir karar vermek için serbest olduğunda kullanılır. Öğrenciler, seçim yapabilecekleri bir seçenekler kümesi oluşturabilirler ya da seçeneklerin birini veya hepsini reddedebilirler. Öğrenciler, duruma uyan her türlü kararı icat etmek için serbesttir. Fakat kararın bağlamını göz ardı etmek veya reddetmek hakkına sahip değildir. Odak, durumun zorluklarına yanıt bulmak ve bu zorlukları çözmek için öğrencilerin en uygun kararı oluşturmaları üzerindedir. Çoğunlukla buna, açık uçlu veya serbest yanıtlama stratejisi denir.
Keşfetme karar stratejisi Bu strateji, bir konuya ya da maddeye derinlemesine inmek için kullanılır. Bu stratejinin merkezi, soruların kullanılmasıdır. Soru sormanın amacı, odakla ilgili olarak netlik sağlamaktır. içeriğin, bağlamın veya durumun anlaşılması; öğrencilerin bu bilginin, durumun veya bağlamın bir ya da birden fazla maddeyle doğrudan ilişkisi hakkında kararları; öğrencinin madde ile doğrudan ilişkili olanları algıladıkça madde hakkında gözden geçirmesi gereken kişisel tercihleri,duyguları ve değerleriyle doğrudan ilgili alternatif sonuçlar önemli olur. Bu karar stratejisi, öğrencilerin öğrenilenler hakkında kendilerine soru sorup bu soruları cevaplamalarını içerir. Kullanılan sorular dört ana tiptedir: kavramsal,ilişkili, karar verici ve duyuşsal içerikli. Bu sorular, geniş bir durum ve veri aralığına transfer edilebilir. Öğrenciler kendi öğrenmelerine yön vermek için bu dört tiple soruları üretmekte yeterlilik kazanmalıdır.
