Fethullah GÜLEN'in son kitabı, Tüm toplu taşıma araçlarında ve büyük televizyonlarda çok reklamı yapılıp en çok satan kitaplar listesine girmeyi başaran kitap. Ama aynı oranda okunduğunu sanmıyorum...
"KALB iBRESi"NE ŞERH DÜŞÜYORUM
iyi vâizler kendini dinletmesini bilirler. iyi vâizlerin kendilerine ait bilgileri yoktur; ama iyi, hatta kusursuz nakilcidirler. Geçmişte söylenmiş en güzel sözleri tekrarlarlar. Kesinlikle sanatçıdırlar, ince ruhludurlar ve insanları ikna etmekteki maharetlerinin gerçekçi olmasını, hissiyatlarıyla oynamaya borçludurlar. Bu durum kesinlikle, samimiyetsizlik olarak algılanmamalıdır! Elbette samimidirler ve söyledikleri her kelimeye inanırlar. inanırlar ve sorgulamazlar; en güzel sözleri en güzel edayla söyleyebilme sanatını îfâ etmek, onların temel amacıdır. Bir sözcüğü, Arapça, Farsça ve Türkçe olarak terennüm ederler. Bunu üç farklı kelime kullanılıyormuş edasıyla yaparlar sanılır. Bu durumun vaaza haksız ve sözde bir derinlik kattığı ortadadır. Öyle ki, bir huşû içinde dinlendiğinde, aslında sözün ne olduğunun bir önemi de yoktur. Önemli olan şey, vâizin tarzı ve sözcüklerin melodisidir. Bu tıpkı iyi Kur'an okuyan hafızı dinlemek gibidir. Arapça okunmasına rağmen sizi içine alan şey, Kurana olan inancınız, sözcüklerin şiirsel vurgusu ve hafızın sesidir.
Maksadımız vâizlik ve hafızlık üzerine ahkâm kesmek değil elbet; maksadımız eski vâiz Fethullah GÜLEN'in Kalb ibresi adlı kitabında bulunan iki önemli konuya şerh düşmektir. Asıl konulara geçmeden önce, Takdim Yerine başlığı denilen önsöz yazısına kısaca değinmek istiyorum:
Göğüs boşluğumuzda bir pompa gibi çalışan ve hislere merkez, vücudu besleyen damarlara da kaynak olan yumruk büyüklüğündeki o en hayati organa kalb diyoruz. Bazen yürek dediğimiz işte bu organ beden için ne kadar hayati bir önem taşıyorsa, onun melekûtî budunu teşkil eden ve şuur, idrak, akıl ve irade gibi kuvvelere merkez olan kalb, ruh için o ölçüde hayatî bir ehemmiyet taşıyor. (1)
Tanım oryantalisttir. Aslında dilsizleştiren bu oryantalist söylemlere sadece böyle derin metinlerde değil,Binbir Gece Masalları gibi eğlendirici metin çevirilerinde de şahit oluyoruz. Önsöz yazarı özenli davranmış olsaydı târif ettiği biyolojik organın, yani kalp'in, kalb, gönül ve yürekle ilgisinin olmadığını, aynı kitapta GÜLEN'in bunu açık şekilde anlattığını farkederdi.
Önsöz biyolojik kalbe insan, kalbine ait hususiyetleriyle insandır.
insan, ancak kalbine ait özellikleriyle meleklerin önüne geçebilir(2). gibi vasıflar yüklerken, GÜLEN aynı kitapta: Akıl aynı zamanda mükellefiyetin çok önemli bir esasıdır. insan onunla Allah'a muhatap olma seviyesine yükselir, onunla belli sorumluluklar yüklenmeye ehil hâle gelir. Evet, mükellefiyet akla dayandırılmış olup akıl sahibi olmayan kişiye şer-i şerif teklif edilmemiştir.(3) demektedir.
GÜLEN'in akla yüklediği vasıfları nedense önsöz yazarı, biyolojik kalbe yüklemektedir. Bu gayri ciddi takdîm, Rabbe yazılan en büyük dilekçe diye reklamı yapılan kitaba uymamıştır. Takdîmi ve ismi fazlasıyla iddiâlı olan söz konusu kitabın her sözcüğünde, yüzyılların hutbe geleneğine bağlı kalındığı görülmektedir. Ancak bu vaazda öne çıkan temel iki mantık çarpıtmasına itirâz kaçınılmazdır: Birincisi, Hz. Muhammed'in kusursuz ve hatasız olduğuna yapılan aşırı vurgu, diğeri ise melekleşme kavramıdır. Bilindiği gibi kusursuz ve hatasız olan sadece Allah'dır. Kur'an-ı Kerim'de kul olarak tariflenen peygamber de insandır. Kendisine irade bahş edilen insan, kusur işleme potansiyeline sahiptir. Ebette Hz.Peygamber herhangi bir insan değildir. Ama kusursuz da yâd edilemez; hatta hayatı boyunca hiç kusur işlememiş olsa dahi. Nitekim Kur'an da bu durum özellikle vurgulanmaktadır. Çünkü kusursuzluk atfedilen bir varlığın ilâh olma durumu, kendiliğinden oluşur. Bunu bilen Kur'an ı Kerim, insanların şirke düşmemesi için âyet-i kerîmelerle önlemini almıştır.
De ki, Öte yandan, size Allah'ın hazineleri benim yanımdadır demiyorum, insanın duyu ve algı alanının ötesini bilirim de [demiyorum], bir melek olduğumu da söylemiyorum; sizin o hor gördüğünüz kimselere Allah'ın bir hayır ulaştırmayacağını ise zaten söyleyemem, çünkü onların kalplerinde olanı Allah daha iyi bilir. [Ve eğer bu kabil şeyler söyleyecek olsaydım] kuşkusuz, zalimlerden biri olurdum.( Hûd (11/31))(4)
De ki:Eğer insan kavrayışının ötesinde olanı bilseydim, muhakkak ki, bahtiyarlık adına ne varsa ondan payıma daha çoğu düşerdi ve kötülük asla yaklaşamazdı bana. (Ama) ben sadece bir uyarıcıyım ve inanan bir topluma iyi haberler getiren bir müjdeci. (râf (7/188))(5)
De ki; Ben size "Allah'ın hazineleri bendedir!" demiyorum; ne insan idrakini aşan şeyleri bildiğimi söylüyorum ve ne de size Ben bir meleğim diyorum: Ben sadece bana vahyedileni yerine getiriyorum. (Enam (6/50))(6)
Vaazın geneline hakim olan mantık, özellikle "ikaz Görünümlü, ilâhî iltifatlar" başlığı altında sorulan sorulara verilen cevaplar da, -Hz.Muhammed'in vasıfları öylesine abartılmakta ki- Peygamber adeta ilâhmış izlenimi vermektedir.
Malumdur ki, Habib-i Edip Efendimizin sıfatlarından biri de ismettir. O Allah'ın inayetiyle günahlardan hep uzak yaşamıştır ve her türlü masiyetten (asi, isyan günah) korunmuştur(7) diyen Fethullah GÜLEN, islam tarihindeki tartışmalı en temel konuda taraf olduğunu sergilemektedir. insanı, dolayısıyla peygamberi de iradesiyle amel etmekten çıkarıp; tüm yaşananların sorumluluğunu Allah'a yükleyerek, insan iradesini yok saymaktadır. Peygamberi ilahlaştırdıktan sonra ona benzemekte de sınır tanımamaktadır.
bir yerde, mümkün olsa sevdiğimiz o Zât'a şeklimiz, konuşma tarzımız, hatta ses tonumuzla benzemeye çalışılır. O'nun gibi giyinmek, konuşmak ve yürümek için gayret sarf ederiz,"Evet, Allah'a karşı sevgi itaatle, Resulullah'a karşı sevgi de O'nun sünnetine harfiyen ittiba ile kendisini ortaya koyar" (8)
Hz.Muhammed'in insanlığa ilettiği mesajın, ritüeller olmadığını biliyoruz. O, kendinden önce gelen tüm peygamberler gibi, şîrâzesinden çıkan insanlara, neden yaratıldıklarını hatırlattı. Yeryüzüne vâris kılınan insanın, tüm yaratılanla uyum içinde adâlete ve doğruluğa dayalı bir sistem oluşturarak erdemli bir mirasçı olduğunu ispatlaması gerekmektedir. Hz.ibrahim'den başlayarak peygamberler, insanlığa; Allah dışında hiçbir şeye tapmayın, kendi ellerinizle ilâhlar oluşturmayın, birbirinize haksızlık etmeyin, haksızlık edenlerle de mücadele edin diye vaaz etmişlerdir. Ancak bu mesajı ideolojileştiren iktidarlar; mesajın ruhunu yok sayıp, halkı ritüellere gark ederler. Böylece islâm dâhil tüm dinler, iktidarların oluşturduğu normlardan ibâretmiş gibi takdîm edilir. Bu da Peygambere özenmek hatta ona benzemek; daha da ötesi melekleşmek olarak takdîm edilir. Oysa islâm'ın mesajında bunun aksi anlatılır; insan yaratıldığı gâyeye uygun şekilde bir insan olmaya davet edilir.
Ancak tarihte iktidarlar, sultan adına hutbeler düzenleyenler, fetvâlar çıkaranlar insanları melekleşmeye çağırmışlardır. Haksızlığa, zulme ve onun yaratıcısı olan iktidarlara karşı çıkanlar ise ölüme ve zulme rağmen islam'ı anlatmaya çalışmışlardır.
Fethullah GÜLEN:
-işte insanın, potansiyel insanlıktan hakikî insan olma ufkuna yükselmesi, mahiyetinde bulunan bu meleklik yönünü inkişaf ettirmesiyle mümkün olacaktır.
- .. Bu açıdan nurdan yaratılan meleklerin hayatları boyunca mazhar oldukları hususiyetlere bizler melekût yönümüzü inkişaf ettirdiğimiz seviyede ahret âleminde mazhar olacağız.(9)
- bu dünyada melekleşme yolunda yürüyenlerin ahret aleminde o ufku paylaşacağına işaret ediliyor ve âdeta onların akıbet-i mukaddere veya akıbet-i muhakkakasına işarda bulunuluyor. (10) diyor.
Büyük mutasavvıf Bâyezîd-i Bistâmî'ye demişler ki, "Falan Şeyh suyun altında saatlerce kalmış, uçarak filân yere gitmiş, ne dersin?"
Bistâmî, "Suyun altında nice balıklar yaşar, gökte nice mahlûklar uçar; hele deyin bana, Şeyh insan olarak ne yapmış" der
Evet insan olarak ne yapıyoruz? insan-ı kâmil olmak için ne yapıyoruz? Ancak insan-ı kâmilin asla melek olmadığını biliyoruz. Ona melek demek hakarettir; çünkü tüm meleklerin önünde secdeye geldiği insanı, melekleşme adı altında kutsanıyormuş gibi göstermek gerçekten insanı bitirmektir.
Rabbin meleklere: "Bakın, Ben yeryüzünde ona sahip çıkacak birini yaratacağım!" demişti. Onlar: "Seni övgüyle yüceltip takdîs eden bizler dururken, orada, bozgunculuğa ve yozlaşmaya yol açacak ve kan dökecek birini mi yaratacaksın?" dediler. [Allah:] "Sizin bilmediğinizi,Ben bilirim!" Bakara(2/30) (11) açık mesajına rağmen "melekleşmeyi savunmak" insandan, onu tüm yaratıkların en kıymetlisi yapan "iradeyi" almaktır. işte Emevi hanedanlarından başlanarak, insanları överek melekleştirmek, aslında iradesizleştirmektir. Böylece, ritüellere gark olan iradesi yok edilen mümin'in, sultana biat etmekten başka şansı yoktur. Bu dünyada otoriteye ne kadar boyun eğerse öbür dünyada cennete gidecektir. Bunun adına da "melekleşme" denmiştir.
Oysa insan, Zira O sizi dünyaya mirasçı yapmış, (Enam (6/165)) (12) emre uyarak, yapması gereken şeyi, adaletli düzeni inşâyı amel etmelidir. Melekleşmeyi bu kadar kutsayanlar, şu soruya cevap vermelidir. Madem ki Allah melekleşmeye çalışan insanı bu kadar seviyor, neden yeryüzüne mirasçı olarak doğrudan melekleri değil de insanı indirmiştir?
Aslında bu duruş ideolojik bir tercihtir. Bu tartışma islam tarihinde ilk günden beri tartışılmaktadır. Çünkü iradesi yok olmuş insan yani melekleşen insan, otoritenin istediği tebaayı oluşturur.
ilk Müslümanlar, kader ve insanın irade veya seçme özgürlüğü ile ilgili Kur'an'ın getirdiği mâkul inancı sürdürürken siyasi ihtilafların ortaya çıkmasıyla birlikte bu konu Müslümanlar arasında en köklü fikir ayrılıklarına yol açan teorik bir problem haline gelmiştir. irade hürriyetinin kabulü, halife de dahil olmak üzere her insanın yaptıklarından doğan sorumluluğun sorumluluktan kaçanların iddiasının aksine- Allah'a değil kendisine ait olduğunu belirtmek anlamına geliyordu. Başta Muâviye olmak üzere, Emevî halifelerinin çoğunun bu fikirden rahatsız olduğu bilinmektedir.
Buna karşılık teorik planda Cehm b.Safvân'ın öncülüğünü yaptığı, Allah'ın mutlak hâkimiyetinin, sınırsız ilim, irade ve kudretinin insan iradesine hiçbir özgürlük payı bırakmadığı , hatta insana gerçek anlamda fiil nisbet etmenin bile doğru olmadığı şeklinde özetlenebilecek olan cebir görüşü, kendi yönetimlerini ilâhi kaderin kaçınılmaz bir sonucu olarak göstermek isteyen Emevî yöneticileri tarafından da destekleniyordu.(13) Görüldüğü gibi Emevî ruhu yeryüzünde saltanatını sürdürdükçe, melekleşmeye davet edenler hiç eksilmeyecektir.
Hayri Çalağan
(1)F.Gülen Kalb ibresi s.11
(2)F.Gülen Kalb ibresi s.11
(3)F.Gülen Kalb ibresi s.200
(4) M.Esed Kuran Meali
(5) M.Esed Kuran Meali
(6) M.Esed Kuran Meali
(7)F.Gülen Kalb ibresi s.41
(8)F.Gülen Kalb ibresi s.109
(9)F.Gülen Kalb ibresi s.212
(10)F.Gülen Kalb ibresi s.2013
(11) M.Esed Kuran Meali
(12) M.Esed Kuran Meali
(13) islam Ansiklopedisi. C.22 s.383
