Mesela istiklâl Marşı'nın yedinci kıtasındaki:
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ
Şüheda fışkıracak toprağı sıksan şühedâ
Cânı cananı bütün varımı alsın da Hüdâ
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ
(zengin kafiye vardır.)
Genellikle cümle sonlarında ahenk yakalamak için kullanılır. iyidir, hoştur kafiye. Üniversitedeki oda arkadaşımdan ilginç ve bir okadar da saçma olan kafiyeli sözleri.
- bırak bu işleri fırçala dişleri
- selam aga ben lady gaga
- selam janım ben senin amcanım
garip çi orhan veli nin mezar taşında: orhan veli/1914-1950 kazmaktadır. kafiyeye düşman olan orhan veli ne yazık ki 1950'de oldukça ironik bir biçimde ölmüştür.
edit: tabii bu mezar taşındaki ironinin bir kısmı da kitabe i seng i mezarı tasarlayan abidin dino'ya aittir diye düşünüyorum.*
şiirin ahenk unsurlarından olsa da temel direği değildir. en azından modern şiir için elzem bir öge değildir. zaten kafiye, sözlü dönemdeki şiirler akılda kalsın diye kullanılmıştır. modern şiirde ahengi, kelimelerin ses değerleriyle sağlayabiliyoruz. diğer yandan şairi sınırlayan bir öge kanımca kafiye.
En az iki dizenin sonunda tekrarlanan yazılışları aynı, anlamlan ve görevleri farklı ses ya da sözcüklere “uyak (kafiye)” denir
=>Yarım uyak (kafiye)
Dize sonlarındaki tek ses benzerliğine “yarım uyak (kafiye)” denir.
-Bin bir ismin birinden tut
Senlik benlik nedir sil at
Tuttuğun yola doğru git
Yoldan çıkıp olma asi.
Bu dörtlüğün ilk üç dizesinin sonunda yer alan “tut”, “at”, “git” sözcüklerinin sonunda yer alan “t” sesleri yarım kafiyedir.
Dağdan yürü. kırdan git
Altın Köşke çabuk yet.
Bu dizelerin sonunda yer alan “git” ve “yet” sözcüklerinde sadece u-t” sesi benzeştiği için burada yarım kafiye vardır.
=>Tam uyak (kafiye)
Dize sonlarındaki iki ses benzerliğine “tam uyak (kafiye)” denir.
-Arlık bahtın açıktır, uzun etme arkadaş
Ne hudut kaldı bugün, ne askerlik, ne savaş;
Bu beyiti oluşturan dizelerin sonundaki “arkadaş” ve “savaş” sözcüklerinde “-aş” sesleri tam kafiyedir.
=>Zengin uyak (kafiye)
Dize sonlarında ikiden fazla ses benzerliğine dayanan uyak çeşidine “zengin kafiye” denir.
-Alaca bir karanlık sarmadayken her yeri
Atlarımız çözüldü, girdik handan içeri
Bu dizelerin sonundaki “-eri” sesleri zengin uyaktır.
Bu sazların duyulur her telinde sâde vatan
Sihirli rüzgâr eser dâima bu topraktan
Bu dizelerin sonundaki “-tan” sesleri zengin uyaktır.
=>tunç uyak(kafiye),
Uyaklanan sözcüklerden birinin, diğer sözcük içinde yer almasıyla oluşan uyak biçimine ‘tunç uyak (kafiye)* denir. Tunç uyak, iki veya daha fazla ses benzerliğinden oluşabilir.
-Bursa’da eski bir cami avlusu
Küçük şadırvanda sakırdayan su.
-ikinci dizenin sonunda yer alan “su” sözcüğü, birinci dizenin sonundaki “avlusu” sözcüğünün içinde yer almaktadır. Bu nedenle burada tunç kafiye vardır.
ikinci dizenin sonunda yer alan “ılık” sözcüğü, ilk dizenin sonundaki ayrılık kelimesinin içinde geçmektedir, Dolayısıyla dizelerin sonunda yer alan “ılık* sesleri tunç kafiye oluşturmuştur. ikiden çok ses benzerliği olduğu için bu aynı zamanda zengin kafiye.
-Her suçlunun başında hayalı cezâsıyız
Her aşık aldatan kadının kalp ezâsıyız.
-Bu dizelerin sonunda yer alan “ezâ” sözcüğü “ceza” sözcüğünün içinde yer almaktadır. O hâlde dizelerin sonlannda yer alan “ezâ” sesleri tunç kafiye oluşturmuştur. Su, aynı zamanda zengin kafiye.
-Seni ben bekliyorum göğsüm açık, bağrım açık.
Hançer ol göğsüme saplan, ecel ol karşıma çık.
-Bu dizelerin sonunda yer alan “çık” sesleri de tunç kafiye oluşluşturmuştur.
=>Cinaslı uyak (kafiye)
Yazılışları veya söylenişleri aynı. anlamları farklı sözcüklerin dize sonlarında uyaklanmasına “cinaslı uyak” denir.
-Yarmadan
Pilav yapsa yarmadan
Tokum diye kaçarım
Yâr başımı varmadan.
-Bu manide “yarmadan” sözleri cinaslı kafiye oluşturmuştur. Çünkü bu sözlerin yazılışları ve söylenişleri aynı, ancak anlamları farklıdır.
-Gül ermiş de gülermiş
Gül dalında gülermiş
Dünyada tek murada
Bülbül ile gül ermiş
Bu manide “gülermiş” ve “gül ermiş” sözleri cinaslı kafiye oluşturmuştur Çünkü bu sözlerin söylenişleri aynı, ancak anlamları farklıdır.
-Dostu etme latifeyle feda
-Hakkın nân-ı nemeki etme heba
Bu dizelerin sonunda yer alan “-â” sesleri tam uyak sayılır.
