çin de tshai lun isimli tarihçi m s 105 yılında tarihe kağıt tanımını kaydeder.
sonra üçüncü yüzyılda kağıt orta asyada tekrar tarihe not düşürür kendini.
m s 751 de semerkantta dönemin fabrikaları kağıt üretir.
m s 770 lerde tekrar çin de ciltlenmiş kağıt kitaplar çıkar karşımıza, adeta yayınevinden çıkmışcasına.
yine aynı 770 tarihinde japonya dadır.
m s 900 yılında kahire ye uzanır kağıt serüveni.
953 yılında konfüçyüs klasikleri basılır.
m s 1294 de tebriz de kağıt paralar tedavüldedir.
ve nihayet m s 1150 de medeniyetin beşiği! avrupadadır.
avrupada matbaaya dair ilk belirti 1337 de almanya da basılan oyun kartlarıdır.
çinlinin, japonun, o beğenilmeyen arabın, tellahın, acemin elinden cilt cilt eserler asırlarca düşmezken, neredeyse 8 asır sonra avrupalı oyun kartı basmayı akıl edebiliyordu.
avrupada adam gibi kağıt kitap baskıdından ancak 1440 yılında söz edebiliyoruz ki osmanlıyı bile gözünüzün önüne getirirseniz, enderunlar, medreseler, külliyeler cayır cayır alim, bilim adamı, şair, hattat yetiştirmekteydi.
şimdi diyeceksiniz, ne alaka kağıtsız olmuyor mu?
olmaz efendim, kağıtsız, matbaasız, ilim alime ulaşamaz.
fazla söze ne hacet, avrupalının cehaletine elinize aldığınız boş bir defter sayfası dahi yüzyıllar öncesinden şahittir.
