nedeni bilinmeyen kısırlık vakalarında doğal yollarla bebek sahibi olamayan genç çiftlerde gerçekleştirilen ilk uygulama aşılamadır ( artifisiyel inseminasyon ). aşılama erkekten alınan spermin, kadının vajinasına bırakılması ile uygulanan bir yöntemdir. bebek sahibi olmada güçlük çeken ve 1 yıl korunmasız ilişkiye rağmen gebe kalamayan çiftlerde kısırlık ( infertilite ) problemi söz konusu olabilir. bu problemin araştırılmasında ilk aşama, erkekte sperm analizi, kadında hormon tetkikleri ve rahim filmidir. bu tetkiklerin hepsinin normal çıktığı ve altta yatan bir problemin bulunamadığı genç hastalarda aşılama ( bilimsel adı ile artifisiyel inseminasyon ) ilk uygulama olmalı.
aşılama nedir ?
aşılama ( intrauterin inseminasyon ıuı ) spermleri, kadın üreme sistemi içine, cinsel ilişki dışında herhangi bir nedenle bırakma işlemidir. aşılamada uygulanan sperm yıkaması etkiyi arttır. yıkanmış yani bir takım kimyasal maddelerle muamele edilmiş meni yine özel kanüller ve enjektörler yardımı ile direkt olarak rahim içine verilir.
aşılama nasıl yapılır ?
başarılı bir aşılama ( inseminasyon ) için bazı şartlar vardır. aşılama yapmak için öncelikle spermin dölleyebileceği bir yumurta olmalı. yani kadında yumurtlama ( ovülasyon ) problemi bulunmamalı. yumurtlama bozukluklarda kadında önceden yumurtlamayı uyarıcı ilaçlar kullanılarak ( kontrollü ovarian hiperstimülasyon ) ve çatlatma iğneleri yardımıyla bu sorunun üstesinden gelinir. ikincisi tüpler yumurta ve spermin ulaşmasını sağlayabilmeli. aşılama yapmadan önce rahim filmi tüplerin açık olduğunu göstermeli.
ayrıca erkeğin sperm analizi sonuçları normal ya da en azından normale yakın olmalı. menisinde hiç sperm olmayan ya da çok sperm bulunan kişilerde aşılama ( inseminasyon ) fayda sağlamaz.
aşılama yapılabilmesi için son olarak, oluşan bir gebeliğin tutunmasını engelleyecek endometrial ( rahim içini döşeyen zarda ) bir patoloji olmamalı.
aşılama hangi durumlarda yararlı olur ?
- normal cinsel ilişkinin mümkün olmadığı durumlarda
- sperm hareketliliğinin az olduğu hallerde
- servikal faktörün ( kadının rahim ağzında oluşan salgının erkeğin spermine hareket kabiliyeti sağlayamadığı durum ) bozuk olduğu durumlarda
- anti sperm antikorların varlığında
- aşılamanın ( inseminasyonun ) normal cinsel ilişkiye olan üstünlüğü, servikal faktörü ortadan kaldırması ve spermlerin kat etmesi gereken yolu azaltması. bazı durumlarda, rahim ağzından salgılanan sıvı, spermlerin rahim içine geçişine engel olabilir. aşılama bu gibi durumların varlığında önemli avantajlar sağlar.
aşılama yöntemi nasıl yapılır ?
aşılama kararı vermeden önce çiftin kısırlık ( infertilite ) açısından tüm tetkikleri yapılmış olmalıdır. eğer yumurtaların uyarılması ( ovülasyon indüksiyonu ) yapılacaksa uygun ilaçlarla bu sağlanmalı ve seri ultrasonografilerle yumurta hücresi gelişimi saptanmalı. bu hücre ya da hücreler yeterli boyuta ulaştığında çatlatma iğnesi yapılmalı. ideal olarak bu iğneden 32 - 36 saat sonra aşılamanın ( inseminasyon ) yapılması. eğer gerek görülürse ultrason takipleri sırasında kanda östrojen değerlerine bakılabilir. ovarian hiperstimülasyon sendromu ( yumurtalıkların tedaviye aşırı cevap vermesi ) gelişir ya da gelişme şüphesi uyanırsa tedaviye ara verilebilir.
aşılama gününden önce en az 3 gün süreyle, erkek herhangi bir şekilde cinsel ilişkiye girmemiş ve boşalmamış olmalı. işlem günü erkek, klinikte semen örneği verir. bunun için tercih edilmesi gereken yöntem mastürbasyondur.
mastürbasyon esnasında kayganlaştırıcı maddelerin kullanılması, sperm kalitesinden bozabileceğinden bu konuya dikkat edilmeli. elde edilen semen örneği belirli kimyasal maddelerle işlemden geçirilip hazırlandıktan sonra ( yıkama ) aşılamaya ( inseminasyona ) hazır hale gelir. kadın jinekolojik muayene pozisyonunda uzanır. spekulum takılır, serum fizyolojik ile temizlik yapıldıktan sonra uygun katater rahim ağzından, rahim içine ilerletilir. enjektöre çekilmiş olan semen yavaş ve dikkatli bir şekilde bu katater vasıtasıyla rahim içine verilir. daha sonra katater ve spekulum çıkartılır. bir miktar semenin dışarıya geri gelmesi normaldir.
aşılama ( inseminasyon ) ağrılı bir işlem değil. işlemden sonra kadın 10 - 15 dakika uzanır ve daha sonra normal hayatına dönebilir. şart olmamak şartı ile hastaya progesteron desteği verilebilir. aşılamadan sonraki ilk 24 - 48 saat ağır fiziksel aktiviteden kaçınılması önerilir. ancak yatak istirahati gerekli değildir.
aşılama sonrası 2 hafta içinde adet görülmez ise gebelik testi yapılır. testin pozitif olması durumunda uygun şekilde gebelik takiplerine başlanır. negatif olması durumunda kadının adet kanamasının 3. günü yeni bir deneme için ilk ultrason incelemesine çağrılır.
aşılama başarı oranları
aşılama altta yatan kısırlık ( infertilite ) nedenine bağlı olarak normal ilişkiye oranla yüzde 5 - 20 artış sağlayabilir. şans uygulama sayısı arttıkça biraz daha artar. teorik olarak bir sınır olmamakla birlikte 6 - 7 seferden fazla denenmemesi öneriliyor. eğer evlilik ve kısırlık ( infertilite ) süresi uzunsa aşılama denenmeden direkt tüp bebek ve mikroenjeksiyona geçilebilir.
