öncelikle bu islam hukuku terimini anlayabilmek için şeri delilleri bilmek gerekir ki bunlar dört tanedir.
1. kitap (Kur'an)
2. sünnet
3. icma
4. kıyas
diyelim ki; fetva verilmesi gereken bir mesele var önünüzde. sizin fetva verebilmeniz için bu meselenin önce kitap sonra sünnet sonra icma ve en son olarak kıyas da ki örneklerini bulmanız gerekiyor. bulamadıysanız istihsan yapıyorsunuz. yani meseleyi şartlara ve maslahata en uygun şekilde çözmeniz gerekiyor. bu da istihsan oluyor.
şöyle örneklendirelim;
müslüman olan herhangi bir şehir gayri müslimler tarafından kuşatma altında. aylarca süren bu kuşatma sonunda şehir içerisinde ki erzaklar bitmek üzere ve erzak temin etmenin tek yoluda şehir kapısının önünde duran kalabalığı en hızlı atlardan oluşan bir ekibin yarıp erzak temin etmesi. buraya kadar herşey güzel. sıkıntı şu ki şehri kuşatan gayri müslim unsur bunu bildiği için kapının önüne müslüman esirler yığmış ve sizi iyice çaresiz duruma sokmuştur.
sorulan soru şu ; bu müslüman esirler öldürülebilir mi ?
verilen fetva ; evet öldürülebilir.
( istihsanı delil olarak kabul edenler için geçerlidir )
hanefiliğin diğer fıkıh mezheplerine en büyük üstünlüğü.
sünnet, icmâ ve kıyas'a boğulmuş dini yorumları, giderek hem kur'an-ı kerim'den hem de toplumsal realiteden uzaklaşan ve neredeyse din dışı hale gelen şafii fıkhı'nın karşısında "kitap" temelli ve kıyasa dayalı hanefi fıkıh ve fetva müessesi islamın ruhuna uygun ve çağdaşlaşmaya mani olmayan karakteriyle ilerici bir kimliğe sahip olmuştur.
bir müctehidin, bir meselede, kendi kanaatince o meselenin benzerlerinde verdiği hükümden vazgeçmesini gerektiren nass, icma, zaruret, gizli kıyas, örf veya maslahat gibi bir delile dayanarak, o hükmü bırakıp başka bir hüküm vermesidir.
çeşitleri;
nass sebebiyle istihsan
icma sebebiyle istihsan
zaruret ve ihtiyaç sebebiyle istihsan
kapalı kıyas sebebiyle istihsan
örf sebebiyle istihsan
maslahat sebebiyle istihsan
örnek: pislenen kuyu ve havuzların temizlenmesi için suyun tamamen boşaltılması sorun teşkil ettiğinden, belli miktarda su çekilmesi ile suyun temizlendiği hükmüne varılmıştır. zaruret sebebiyle istihsan yapılmıştır.
