ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi
TS-EN-ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi Standartları serisi; hem işletmeler hem de ürünler için çevre faaliyetlerinin analiz edilmesi, etiketleme, denetleme ve yönetme sistem ve araçlarını kapsamaktadır.
Bu standartların amacı; çevreyi ve kaynakları tahrip etmeyen gelişmiş teknolojilerin kullanımını teşvik ederek, sürdürülebilir kalkınma amaçlarına ulaşmak, tüketiciyi bu yönde bilinçli ve duyarlı yapmak, çevreye zararlı ürünlerin ve hammaddelerin yerine ürünün ömrü boyunca çevre etkilerini değerlendirerek zararlı ürünlerin elenmesini sağlamaktadır. Ülkemizde de bu yöndeki biliçlenmeye paralel olarak TS-EN-ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemini oluşturan kuruluş sayısı oluşturan kuruluş sayısı artış göstermektedir. 10 Eylül 1997 tarihi itibariyle TS-EN-ISO 14001 Belgesi alamaya hak kazanan firma 80'i aşmıştır. Yasal düzenlemelerin tek başına çevre problemlerini çözmediğinin anlaşılması üzerine Avrupa Birliği ülkeleri 1993'de 5. eylem planında, ürün ve faaliyetlerin çevre etkilerinin yasal uygulamalardan ziyade piyasa kuvvetleri tarafından kontrol edilmesini sağlayacak olan EMAS (Environmental Management and Audit Scheme) uygulamasını yürürlüğe koymuşlardır.
Ortaya çıkan bu yeni anlayış gereği, sanayileşmiş ülkeler mal ve hizmet alımlarında ulusal ve bölgesel şartlarına göre farklı kanuni gereklilikleri ve farklı çevre standartlarını uygulamaya koymuşlardır. Avrupa Topluluğu, ABD ve Kanada gibi ülkelerde çevre etiketi ile ilgili 10'dan fazla farklı program uygulamaya konulmuş, bu durum ise ticari engel olarak ortaya çıkmaya başlamıştır.
Rio De Janerio' da 3-14 Haziran 1992 tarihleri arasında düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı, toplumun ana sektörleri ve halk arasında yeni bir iş birliğini gerçekleştirmeyi amaçlayan beyannameyi yayınlamıştır.
Bunun üzerine ISO, 1993'de "Çevre Yönetimi" konusunda çalışacak olan teknik komitesini (TC 207) kurmuştur. TC 207'nin hazırladığı standardlar ISO 14000 olarak bilinen Çevre Yönetim Sistemi standardlarıdır ve sanayiden büyük destek görmüştür.
Çevre Yönetim Sistemi Standartları
-TS-EN-ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi-Özellikler Kullanım Kılavuzu
-TS-EN-ISO 14004 Çevre Yönetimi-Çevre Yönetim Prensipleri Kılavuzu-Sistemler ve Destekleyici Teknikler
-TS-EN-ISO 14010 Çevre Yönetimi-Çevre Denetim Kılavuzu-Çevre ile ilgili Denetimin Genel Prensipleri
-TS-EN-ISO 14011 Çevre Yönetimi-Çevre Denetim Klavuzu-Denetim Usulü-Kısım 1-Çevre Yönetim Sistemlerinin Denetimi
-TS-EN-ISO 14012 Çevre Yönetimi-Çevre Denetçilerinin Haiz Olması gereken Özellikler
-TS-EN-ISO 14020 Çevre Yönetimi-Çevre ile ilgili Etiketlemenin Temel Prensipleri
-TS-EN-ISO 14021 Çevre Yönetimi-Çevre ile ilgili Etiketleme-Öz beyan Çevre ile ilgili iddialar-Terimler Tarifler
-TS-EN-ISO 14040 Çevre Yönetimi-Hayat Boyu Değerlendirme-Genel Prensipler ve Uygulamalar
-TS-EN-ISO 14060 Çevre Yönetimi-Mamullerin Çevre Veçhelerinin Mamul Standardlarına Dahil Edilmesi ile ilgili Kılavuz
TS-EN-ISO 14000 ÇYS Standardları serisi çevre yönetimi, denetimi, etiketleme hayat boyu değerlendirme konularında gönüllülüğü esas alan standartlardır ve çevre yasa ve yönetmelikleri ile uyumludur.
TS-EN-ISO 14000 günümüzdeki çevre mevzuatının yerine değil, aksine, uygulanabilirliğini desteklemek için hazırlanmıştır. Bu nedenle TE-EN-ISO 14000 serisinde kuruluşun deşarj veya emisyon sınır değerleri yoktur, ancak kuruluşun bu konudaki hedeflerine ne ölçüde ulaştığının sorgulanması vardır. ISO tarafından hazırlanan diğer standardlar gibi (örneğin TS-EN-ISO 9000 Kalite Sistemi Standartları) TS-EN-ISO 14000 ÇYS Standartlarını da uygulamak zorunlu değildir, çünkü bu standartlar gönüllülüğü esas alır. Ancak üretim yapan ve hizmet veren kuruluşlar uluslararası piyasada iş yapabilmek için ÇYS standardlarının gücünü dolaylı veya dolaysız olarak hissedeceklerdir.
TS-EN-ISO 14000 Standartları Serisi
TS-EN-ISO 9000 Standartlarının uzantısı olarak geliştirilmiştir. TS-EN-ISO 14000, TS-EN-ISO 9000'in sağlık ve çevre ile ilgili standardlarının yanı sıra, daha bir çok standart içerir. Toplam 60 adet olan Çevre Yönetim Standardlarından 14001-14004 ÇYS'yi, 14010-12 denetleme, 14031 performans değerlendirmesi, 14041-44 ürüne ilişkin konular, hayat boyu değerlendirme 14020-14024 etiketleme ve 14060 ürün standardlarını içermektedir. TS-EN-ISO 14000 çevre yönetim standardları ailesi, hem işletmeler, hem de ürünler için çevre faaliyetlerini analiz etme, etiketleme, denetleme ve yönetme sistem araçlarını içeriyor, yani organizasyonlar tarafından çevresel yönetime yardımcı olacak bir sistem geliştirme ve uygulamada kullanılacak genel bir yaklaşımı ele alıyor.
TS-EN-ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi Standardlarını Kimler Uygulayabilir?
Endüstri kuruluşu, kamu hizmeti veren kurum, müşavirlik firması, halka ait kuruluş veya ürün ve hizmet tedarik eden her kuruluş TS-EN-ISO 14000 ÇYS Standardlarını uygulayabilir.
Çevre Yönetim Sisteminde Temel Kavramlar
Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS)
Genel yönetim sisteminin; çevre politikasının geliştirilmesi, uygulanması, başarıya ulaştırılması, gözden geçirilmesi ve idamesi amacını güden; kuruluş yapısı, planlama faaliyetleri, sorumluluklar, uygulamalar, usuller, işlemleri de içine alan parçasıdır.
Çevre Politikası
Kuruluşun, genel çevre icraatı ile ilgili niyet ve prensiplerini açıklamak; faaliyet, çevre amaç ve hedeflerine çerçeve teşkil etmek üzere yaptığı beyandır.
Çevre Hedefi
Kuruluşun, çevre amaçlarından kaynaklanan, bu amaçlara ulaşmak için; kuruluşça veya onun bir bölümünce gerçekleştirilmek üzere belirlenen, mümkün olduğunda sayılarla ifade edilen genel icraat basamaklarıdır.
Çevre Amacı
Kuruluşun, gerçekleştirmek amacıyla kendisi için tespit ettiği çevre politikasından kaynaklanan ve mümkün olan her durumda sayılarla ifade edilen genel maksadıdır.
Çevre Boyutu
Kuruluşun faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin çevre il etkileşime giren unsurlarıdır.
Çevre Etkisi
Çevrede, kısmen veya tamamen; kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir.
Çevre Denetimi (Üçüncü Taraf)
Denetim delillerinin-belirli çevre faaliyetlerinin, olayların, şart ve durumların, yönetim sistemlerinin veya bunlara ait bilgilerin denetim kıstaslarına uyup uymadığını belirlemek amacıyla tarafsız bir şekilde ve değer yargılarına yer vermeksizin toplanması ve değerlendirmeye tabi tutulması ve bu işlemlerin sonuçlarının müşteriye bildirilmesidir.
Çevre Yönetim Sistem Denetimi (Dahili)
Kuruluşun çevre yönetim sisteminin, kuruluş tarafından tespit edilen çevre yönetim sistemi denetim kıstaslarına uyup uymadığını belirlemek ve sonuçları yönetime bildirmek amacıyla kuruluşun kendisi tarafından yapılan tarafsız ve değer yargılarına yer vermeyecek tarzda delillerin toplanması ve değerlendirilmesidir.
TS-EN-ISO 14001'e Uygun Bir Sistem için Basamaklar
1. Çevre Politikası
TS-EN-ISO 14001'e göre, kuruluşun üst yönetimi çevre politikasını hazırlamalıdır. Çevre politikası, yürürlükteki çevre yasa ve yönetmelikleri ile uyumlu olmalı ve sürekli gelişmeyi desteklemelidir. Bu politika dökümante edilmeli ve tüm çalışanlara öğretilmelidir.
2. Planlama
TS-EN-ISO 14001'e göre, çevre politikası oluşturulduktan sonra kuruluş, çevre yönetim sisteminin planlarını hazırlamalıdır. Planlamada, kuruluşun faaliyetlerinin, servisinin çevreye etkisi belirlenmeli, çevre yasa ve yönetmelikleri ile uyumlu amaç ve hedefler saptanmalı ve çevre yönetim programı oluşturulmalıdır.
3. Uygulama ve işlem
TS-EN-ISO 14001'e uygun bir sistem için uygulama ve işletme üçüncü basamaktır. ÇYS'nin kurulabilmesi için gerekli kaynak; teknoloji, finans ve insan gücü sağlanmalı, uygulama ve işlemi sürekli kontrol altında tutabilmek için bir yönetim temsilcisi seçilmelidir. Acil hal planları yapılmalı ve olası bir kaza anında kimin sorumlu olacağı, ne yapılacağı belirlenmelidir. TS-EN-ISO 14001'e göre ÇYS içinde düzeltici ve önleyici faaliyetler yapılmalıdır. işletme sürekli iyileştirilmeli ve yönetimce belirlenmiş olan hedeflere ulaşılmalıdır. ÇYS sürekli kontrol altında tutulmalı, olası aksaklıklar için düzeltici ve önleyici faaliyetler başlatılmalıdır. Ayrıca kuruluş kendi içinde, sistemi TS-EN-ISO 14001'e göre denetimden geçirmeli ve sonuçları üst yönetime sunmalıdır.
4. Yönetimce Yürütülen Gözden Geçirme
Kuruluşun üst yönetimi, ÇYS'nin uygunluğunu, yeterliliğini ve etkinliğini sürdürebilmek için kendisinin tayin ettiği aralıklarla ÇYS'ni gözden geçirmelidir. Çevre politikası, amaç ve hedefleri gerekirse değiştirmeli, iç denetim sonuçları incelenmeli, çevreyle ilgili yasa ve yönetmeliklerdeki değişiklikler uygulanmalıdır. Çevre Yönetim Sistemleri, kalite sistemlerinde olduğu gibi her sektöre uygulanabilmektedir.
Uludağ üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi işletme anabilimdalında okutulan 7 kodlu son sınıf seçimlik dersidir. Diğer toplam kalite ve iso dersleri gibi bu da kolay bir derstir. Öyle ki ekonometri 3. sınıf olmama, ve zaten yeterince dersim olmasına ve hatta cuma günümü doldurma pahasına da olsa aldığımdır.
