isimlerin cümle içinde başka kelimelerle ilgi kurmasını sağlayan gramer kategorisidir. isimler, sözcük öbekleri ya da cümle içinde fiillerle, edatlarla ya da başka isimlerle ilişki kurarlar. bu ilişkilerin her birinde isim başka bir hâl alır. Buna da ismin hâlleri denir. bazı dillerde kırka yakın hâl varken türkçe ismin hâlleri bakımından zayıf bir dildir.
ilk ve orta derceli okullarda "ismin beş hâli" olarak öğretilse de aslında türkçe'de ismin hâlleri daha fazladır.
yalın hâl (nominatif)
i hâli (akkuzatif)
e hâli (datif)
de hâli (lokatif)
den hâli (ablatif)
ilgi hâli (genitif)
vasıta hâli (instrumental)
eşitlik hâli (ekvatif)
yön gösterme hâli (direktif)
ilk beşini herkesin bildiğini kabul ederek son dördüne örnek verelim:
-ilgi hâli(genitif): "evin yolu" ifadesindeki "ev" ismi, ilgi hâlindedir.
-vasıta hâli(instrumental): "babamla" film izledik.
-eşitlik hâli(ekvatif): "insanca" yaşam istiyorum.
-yön gösterme hâli(direktif): "içeri", "dışarı", "sonra" örneklerinde görülen bu hâl çok belirgin değildir. çünkü ismin direktif hâlindeki -ari, -eri, -ra, -re ekleri zamanla yapım eki durumuna girmiştir. fakat yine de örneklerdeki "iç, dış ve son" isimleri yön gösterme hâlindedir.
yukarıda sıralanan ismin hâllerinden ilk beşini okula gitmiş herkes bilir. fakat son dördünü, günlük dilde kullanıyor olmamıza rağmen, ismin hâli olarak bilmeyiz. Nedeni ilkokul ya da lisede öğretilmemesidir. Ancak filoloji bölümlerinde öğrenilir.
yalın hal
Tek başınıza bir sap olarak yaşadığınız, etrafınızdaki aşklara biraz hayranlık ve bolca da gıpta ile baktığınız duruma yalın hal denir. Yalın hal durumunda hayatın zevki olmadığı gibi, sosyallik de zamanla azalır. Diğer sap arkadaşlarla gidilen sinemaların zevki, el ele tutuşmuş sevgilileri görünce son bulur.
Örnek: Ali sen yalınsın, sapsın, seni kim ne yapsın?
-e hali
Yalın halde anlatılan yalnız insanların bir yerlere kapanma hallerine -e hali denir. El ele tutuşan, bir şemsiyenin altına sığışan insanları gören yalnız tipler kendilerini eve kapatarak bu durumu oluşturmaktadırlar. Unutulmaması gereken, eve giderken kullanılıyorsa bolca alkol, kullanılmıyorsa alkol etkisi yaratan arabesk film dvdleri, müzik cdleri alınmasıdır. Hiç biri bulunamadıysa öğle kuşağı bayan programları izlenmesi tavsiye olunur.
Örnek: Ali eve kafa çekmeye gitti. Not: ‘Ali eve kız attı.’ örneği, yalnız insan haliyle çeliştiğinden doğru bir örnek değildir. (Bu şaşırtmaca, sınav sorusu olarak karşınıza çıkacaktır.)
-i hali
Kapanılan yerden kurtulup bir sevgili bulunduğu duruma -i hali denir. Bu hali yaşamaya başlamış insanlar dağda, bayırda gezer; sinema, konser gibi etkinliklere katılırlar. Ancak sürekli aşk sözcükleri söylemek ve yapışık ikiz gibi dolaşmak, unutulmaması gereken unsurlardır. Bunların eksikliği sizi sevgi göstermeyen biri olarak gösterebilir ki, sonunda terk edilirsiniz. Çünkü son moda aşklar yapışıklık esasına göre düzenlenmiş bir yapıdır.
Örnek: Aşkım, ben seni seviyorum. Kısa yol: Yükleme “Neremi neremi” soru kalıbını yönelttiğinizde gelen “gözlerini”, “dudaklarını” ve “her yerini” gibi sözcükler kolayca -i halini tanımanızı sağlar.
-de hali
-i halinde bulduğunuz sevgilinizle muhabbetinizi bir adım ileriye götürme durumuna -de hali denir. Aslında -de hali çok da önemli değildir bu safhada. Nerede bulunduğunuzu belirten bu ekin karşılığı bir önceki durumda anlatılan yapışıklığınızdan dolayı her zaman sevgilinizin yanı olduğu için üzerinde konuşulmaya pek de gerek yoktur.
Örnek Diyalog:
- Neredesin lan şerefsiz?
- Sevgilimin evindeyim.
- Sen yok musun seeen!
-den hali
Adına artık aşk denilen epi topu iki haftacık süren bir ilişkinizin daha bittiği ve bir kez daha dertlendiğiniz, yeniden sap kaldığınız ayrılma durumuna -den hali denir. Bu duruma gelmeniz için hiçbir neden olmadığını bildiğiniz için bu son daha acı gelir, terk edilmişsinizdir. Belki de -içinizi karartmak gibi olmasın- önce boynuzlanıp, boynuz kulağı geçince terk edilmişsinizdir. Bu haldeyken yapabileceğiniz ise güçlü durmaya çalışmak, kusana kadar -argo isterseniz şaftı dağıtana kadar- içmek ve arkadaşlarınıza ‘O kimmiş, ben onu terk ettim.’ demek olacaktır.
Örnek Diyalog:
-Ali olum kız senden bıkmış, ondan terk etmiş diyorlar.
-O kimmiş be, uyuzun tekiydi, ben onu terk ettim.
son söz: Bu hal ekleri görüldüğü gibi sürekli başa dönmekte, tekerrür etmekte olup hayatınız içinde bir kısır döngüdür. Bu kısır döngü, öbür yarınız olan gerçek aşkınızı bulduğunuzda sona erecektir. Ancak siz saplığı seviyorsanız kısır döngümüz mezar taşınıza diğer sap arkadaşlarınız tarafından kazınan bir halk esprisiyle son bulacaktır: “Aynen iade”
Akşam akşam feci şekilde aklıma takılmış konu. araştırdım, bulamadım, üniversite okuyorum, uğraştığım şeylere bak. Biri yardım etsin abilerim ablalarım, yok mu aranızda dil bilgisi örtmeni?
