itikadi mezhepler, islam'ın temel inanç esasları (Allah'ın sıfatları, kader, ahiret, peygamberlik vb.) konularında ortaya çıkan yorum farklılıkları üzerine şekillenmiştir. Başlıca itikadi mezhepler şunlardır:
Sünni itikadi Mezhepler:
Maturidilik (Ebu Mansur el-Maturidi): Daha çok Hanefi mezhebinin itikadi temelini oluşturur. Akla önem veren bir yaklaşıma sahiptir.
Eşarilik (Ebu'l Hasan el-Eşari): Şafii mezhebi içinde yaygındır. inanç esaslarında naslara (Kur'an ve Sünnet) daha fazla vurgu yapar.
Mutezile:
insan iradesine ve akla öncelik veren bir mezheptir. Ancak günümüzde Mutezile'nin etkisi azalmıştır.
Şii itikadi Mezhepler:
imamiyye (Caferilik): Şia'nın en yaygın mezhebidir. 12 imam inancı temeldir.
Zeydilik: imam Zeyd bin Ali'ye dayanır. Daha mutedil bir Şii mezhebi olarak bilinir.
ismaililik: 7 imam inancına dayalıdır ve felsefeye daha açık bir yapısı vardır.
Diğer itikadi Yaklaşımlar:
Haricilik: Erken dönemde ortaya çıkmış, radikal görüşleriyle bilinir.
Kaderiye ve Cebriye: Kader ve insan iradesi konusunda uç görüşlere sahip mezhepler.
2. Ameli Mezhepler (Fıkıh Mezhepleri):
Ameli mezhepler, ibadet, hukuk ve sosyal yaşamla ilgili kurallarda farklı yorumlara dayalıdır. Başlıca Sünni mezhepler şunlardır:
Sünni Fıkıh Mezhepleri:
Hanefilik (Ebu Hanife): Akıl ve içtihada geniş yer veren bir mezheptir. En yaygın mezheplerden biridir.
Şafiilik (imam Şafii): Hadislere sıkı bağlılığı ile bilinir.
Malikilik (imam Malik): Medine uygulamalarını esas alır.
Hanbelilik (Ahmed bin Hanbel): Naslara sıkı sıkıya bağlıdır, içtihada çok az yer verir.
Şii Fıkıh Mezhepleri:
Caferilik (imamiyye): Şii itikadi mezheplerin ameli yönünü temsil eder.
Zeydilik: Daha çok Yemen bölgesinde görülür.
Diğer Ameli Mezhepler:
Zahirilik (ibn Hazm): Sadece zahirî (literal) anlamı esas alır.
Haricilik: itikadi olduğu kadar ameli yönü de vardır.
Özet:
itikadi mezhepler: Maturidilik, Eşarilik, Şia (Caferilik, Zeydilik, ismaililik), Mutezile, Haricilik vb.
Ameli mezhepler: Hanefilik, Şafiilik, Malikilik, Hanbelilik, Caferilik, Zahirilik vb.
Sünni islam'da 2 ana itikadi mezhep (Maturidilik ve Eşarilik) ve 4 ana ameli mezhep (Hanefilik, Şafiilik, Malikilik, Hanbelilik) öne çıkar.
Şii islam'da ise hem itikadi hem ameli mezhep olarak Caferilik en yaygın olanıdır.
