Eylül 1930da Amerikanın New York kentinde dünyaya gelen Immanuel Wallerstein, 1951 yılında Colombia Üniversitesinden mezun oldu. Aynı üniversitede 1954 yılında master ve 1959 yılında doktora yaptı. Columbianın Sosyoloji bölümünde (1958-1971) ve McGill Üniversitesinde sosyoloji okuttu (1971-76). 1976dan bu yana New York Üniversitesinin Binghamtondaki bölümünde "seçkin sosyoloji profesörü" ve aynı yerdeki "Fernand Braudel Center for the Study of Economies, Historical Systems and Civilizations" adlı enstitünün müdürüdür.
Uluslararası Afrika Enstitüsünün altı yıl (1978-84) idare Heyeti üyeliğini yapan Wallerstein, 1975 yılında Sorokin ödülüne layık görüldü. Review dergisinin 1977den bu yana editörlüğünü yapan yazarın, ortak çalışmalar dışında yayımlanmış eserleri şunlardır: Tarihsel Kapitalizm, Güncel Yorumlar, Ütopistik ya da 21. Yüzyılın Tarihsel Seçimleri, Bildiğimiz Dünyanın Sonu - Yirmi Birinci Yüzyıl için Sosyal Bilim, Sistem Karşıtı Hareketler, Jeopolitik ve Jeokültür, Sosyal Bilimleri Düşünmemek, 19. Yüzyıl Paradigmasının Sınırları, Liberalizmden Sonra, Sosyal Bilimleri Açın.
neomarksist bir düşünürdür. savulanın aksine wallerstein paritukeler bir sistemin hakim kıldığını vurgulamaz. o tarihsel sürec içerisinde kapitalizmin çıkış noktasını mini devletlere,imparatorluklara indirgeyen bir bakış açısına da sahip değildir. immanuel wallerstein sistemin mutlaka marks gibi kendi iç dengesi sonuçu yıkılacağını ortaya koymasına ragmen marksın sisteme darbe vuracak güç olarak koyduğu işci sınıfını fazla kaale alarak devrim için bir motor gücü dinomosu yapmaz. ona göre sistem gelişmesinin yaratacağı dengesizliği sınırlayamayacağından kendi çöküşünü hazırlayacaktır..
özellikle 1940 sonrası tarih okumaları tüm ezberi alt üst edecek kadar zihin açıcıdır.
Ülkemizde yayınlanan eserleri şunlardır;
Güncel Yorumlar (Aram Yayıncılık, Eylül 2001)
Bildiğimiz Dünyanın Sonu (Metis Yayınları, Ekim 2000)
Geçiş Çağı: Dünya Sistemin Yörüngesi (Hopkins ile birlikte -Avesta Yayınları, 2000)
Liberalizmden Sonra (Metis Yayınları, Eylül 1998)
Tarihsel Kapitalizm (Metis Yayınları, Ekim 1996)
Irk, Ulus, Sınıf (Balibar ile birlikte - Metis Yayınları,Ekim 1995)
Sistem Karşıtı Hareketler (Arrighi ve Hopkins ile birlikte -Metis Yayınları, Nisan 1995)
Büyük Kargaşa: Yeni Toplumsal Hareketlerin Krizi (Amin, Arrighi, Frank ile birlikte - Alan Yayıncılık, Ağustos 1993)
Jeopolitik ve Jeokültür (iz Yayıncılık, 1993).
Neo realistlerin uluslararası sistemi anarşi ile tanımlamasına karşı çıkarak uluslararası sistemde hiyerarşinin varolduğunu ifade etmiştir. Bu ifadenin meşruluğunu ise iktisadi boyutun önemini belirterek yapmıştır. ona göre kapitalizm ile birlikte, oluşmaya ve gelişmeye başlamış sistem içindeki devletler arasında ekonomik güç dağılımında eşitsizlikler söz konusudur. malum eşitsizliklerden ötürü neo-realistlerin savunduğu yatay örgütlenme değil; dikey örgütlenme oluşmuştur. Diğe bir deyişle devlet anarşisi sistemi içersinde olsaydı özerk karar vermesi söz konusu olurdu. Fakat mevcut eşitsizliğin yarattığı güç farklılıkları devletlerin özerk bir karar vermesine engel olabilecek bir hiyerarşi yarattı. Wallerstein bu düşünüyle sistemin tarihsel sürecini oluşturmuş ve dünya sistemi kuramcılarının arasına adını yazdırmıştır.
mevcut düzeni iktidarı ele geçirerek değiştireceğini savunan sosyalistlerin sonunda liberalleştiğini savunarak eski marxsistleri eleştiren ve kapitalizmin sonuna geldiğimizi söyleyip, içinde bulunduğumuz zamanın bir geçiş dönemi olduğunu savunan, günümüzün,eric hobsbawm'la birlikte en büyük marxsistlerindendir.
kültürü dünya sistemi içerisinde sosyalizmin gerçekleşmesine ideolojik bir engel olarak görür.
kültür: güçlülerin elindeki silah.
kapitalizmin dünyaya nüfuz etme mekanizmasını açıklamayı amaçlar aynı zamanda modern devletin oluşum sürecine de ışık tutar.
büyük teorisi vardır:
-atlantik kıyılarındaki kuzeybatı avrupa ülkelerinden oluşan merkezdir.
-kademede yarı çevre ülkeler yer almaktadır.
-çevre(periferik) ülkelerden meydana gelir.
wallerstein'in dünya-sistemi perspektifine göre, kapitalizm bir dünya sistemi oluşturduğu için sistemin periferik(kenara itilmiş) ülkeleri de merkezin etkisinin dışında olmayıp bu sistemin baskısı altındadır.
onların ekonomik geriliğini pekiştiren de sistemin ta kendisidir.
kapitalist dünya sistemi; aktif bir geriletmeye yol açar.
amerika'nın medeniyet doğaları gereği yok olmaya mahkum olduğunu söyler. yok olmaması için ise; avrupa ile asya'yı birbirine savaştırıp; bu durumdan en yüksek faydayı elde etmesi gerektiğini söylemiştir.
(bkz: sakin ol şampiyon)
adını koluma dövme yaptırsam yeridir. ağız dolusu voolıştayn derim. nedense almancadaki versiyonu daha çok hoşuma gidiyor.
çok doğru bir pencere açmıştır yalnızca 2 dünya devrimi olmuştur diye: 1848 ve 1968. ikisi de tarihsel bir yenilgiydi ama ikisi de dünyayı dönüştürdü. ikisi de planlanmamış ve kendiliğinden olmuştu. 1948 ve 1968'i dünya olarak kutlamayız ama en önemli olduklarını iddia edebiliriz diye hafızalara kazımıştır bakış açısını.
68 kuşağından günümüze en büyük hediye olan wallerstein in dünya sistemi analizi marx ı yüzüstü bırakan postmarxistlere kapak niteliğinde bir teoridir. merkez yarı çevre ve çevre dinamiklerinden oluşan dünya sistemi teorisinin özeti bana göre şudur.
devletler artık piyasalara etki edebilme gücünü yitirmektedir ve sistemin hedeflediği hiçbir müdahalenin olmadığı piyasalar olan serbest piyasalar haline yaklaştıkça aslında kapitalist sistem ulaşmayı hedeflediği karı elde edememektedir. tekstil piyasasındaki durum tamda budur. piyasada çok satıcı/alıcı olduğundan müdahale edilememekte ve beklenen kar elde edilememektedir. o zaman piyasada hem çok satıcı olmayacak hemde devletlerin kısmi müdahelesi söz konusu olacak bu ikisi aynı anda mümkün değil. bu sistemin paradoksudur. dünyada merkez ülkelere konuşlanmış bu kadar güçlü şirketin karşısında hangi yarı çevre veya çevre ülke direnebilirki. merkezin kendi bile direnç gösteremezken. günümüzde artan totoliteralizm ve muhafazakarlığın asıl sebebi devletlerin gücünü yitirmeye başlaması sonucu oluşturmaya çalışılan polis devletleri olgusudur. sistemin en büyük korkusu şuan dünya ekonomisinin içinde bulunduğu muğlaklıktır.
velev bir belirsizlik dönemini yaşadığımız kapitalist sistem marx ın dediği gibi eninde sonunda çökmeye mahkum. bu iyi haber. kötü haber sonumuz belli değil. wallerstein marx gibi bir sosyal devlet olgusundan bahsetmiyor malesef. ya daha iyi ya daha kötü asla şimdikinin aynı değil o kesin. ha biz o günleri görürmüyüz hiç sanmıyorum.
bir sosyolog. hakkındaki en mühim tartışma isminin "vollırştayn" mı yoksa "vollırştiyn" mi yoksa "vollırstin" mi diye okunması gerektiğidir. evet.
fikriyatına gelecek olursak, günümüzde biraz popüleritesini yitirmiş olsa da "world system" teorisini ortaya atmıştır. tüm zamanların sosyal bilimleri en çok etkilemiş teorilerden biridir bu.
wallerstein'a göre günümüzde dünya düzenindeki her çeşit eşitsizlikler ve çatışmalar early modern period denen yani erken modern dönemde köklerini bulur. erken modern dönem dediği 1450-1750 tarihleri arasındadır. wallerstein'a göre bu dönemde en az üç çeşit (dört de denebilir) medeniyet oluşmuştur. bunlardan birisi "core societies" dediği "merkez" toplumlardır. merkez toplumlar merkantalist devirde gelişmelerini büyük ölçüde tamamlamışlardır, endüstri devrindeki kadar olmasa da ihtiyaç fazlası üretim yapabilmektedir ve bu üretimleri güçlü denizcilik sistemleri sayesinde uzak kıyılarda pazarlayabilmektedir. pazarladıkları ülkeler "periphery" diye tabir ettiği "çevre" ülkelerdir. gemiler bu ülkelere giderler, kendi ülkelerinde ucuz iş gücü de vardır, çünkü köyler mülksüzleşmiştir, ve çevre ülkelere son ürünleri pazarlarlar. o ülkelerde dış satımını yaptıktan sonra dönen gemiler çevre ülkelerden ucuza aldıkları export ürünleri ki çoğunlukla ham maddedir bunlar, kendi ülkelerine getirip bunları işlerler. merkez ülkeler ayrıca askeri olarak da güçlüdür. çevre ülkenin direndiği noktada pazarı dünyaya açabilmek için şiddet kullanmakta gecikmez. mesela çin örneği ya da hindistan örneği önemlidir. çevre dediğimiz ülkeler de dediğimiz gibi merkez ülkeler kadar gelişmemiştir, adım adım çevreleştirilir, dış etkilere direnemez, ülkelerinde bir komprador burjuvazi oluşur, hammadde ithal eder, son ürün satın alır, köylüsü bağımsızdır, ucuz iş gücüne sahip değildir ve sermaye birikimi yapamaz. üçüncü kategoride de işte sistem dışı unsurlar var. erken dönemdeki japonya mesela. ve wallerstein'e göre merkez ülkeler daima merkezde çevre ülkeler de daima çevrede kalacaktır. şüphesiz essentialist bir yaklaşım. gerçi bakıldığı zaman sovyetler birliği, çin, nazi almanyası gibi çeşitli oluşumlar dünya sisteminin kendi yararına işlemediğini görüp kendileri dış dünyaya kapatmışlardır geçmişte. ama hiçbirisi son kertede dünya sisteminin dışına tam anlamıyla çıkamamıştır. öte yandan japonya ve güney kore gibi ülkeler de merkezleşebilmiştir. ve ek olarak wallerstein kültür denen şeyi göz ardı eder. ve teorisi aslında dünyanın tamamını kapsayamaz. bu açıdan evrensellik sorunu da vardır.
büyük düşün insanı. dünya sistemi teorisi ile sosyal bilimlerde kolay kolay unutulmayacak bir yer edinmiştir. tabii, çok eleştirildi ama olsun. ortaya bir şeyler koymak var olan bir şeyleri çürütmekten her daim daha güçtür. habermas da çok eleştirildi edward said de. yine de bunlar değerinden bir şey kaybetmedi.
