Osmanlı'da ilk gizli polis teşkilatı bir yabancı elçinin girişimiyle, hatta dayatmasıyla kurulmuş ve başına da bir yabancı getirilmiştir.
Bu konuda 1891 yılında Sultan 2. Abdülhamid tatafından hazırlatılan, yazarı konusunda net bir bilgi bulunmayan, 51 sayfalık bir kitapçık bulunmaktadır. Fransız Ulusal Kütüphanesi'nde kıymetli kitaplar bölümünde halen iki nüshası saklanan kitapçık, Osmanlı gizli polisinin öyküsünü anlatmaktadır. Bu kitabın Sultan Abdülhamid'in özel doktoru Mavroyani Paşa tarafından yazıldığı da iddia edilmiştir. Mavroyani' nin de Osmanlı sarayındaki çift taraflı ajan olarak görev yapan diğer doktorlardan biri olduğu ortadadır. Yazandan çok kitabı Fransız Ulusal Kütüphanesi'ne gönderen kişinin Mavroyani olduğu da belirtilmektedir. Osmanlı sarayı, tarihi boyunca bu ajan doktorların cirit attığı ve şüpheli ölümlere yol açtıkları bir casus kazanı olmuştur.
Kitap, 2. Abdülhamid'in isteğiyle hazırlandıktan sonra yine sultanın isteğiyle toplatılmış ve yok edilmiştir.
Kitaba göre Osmanlı gizli örgütü ingiliz Elçisi Startford Canning'in telkinleri üzerine kurulmuşrur. Mustafa Reşit Paşa tarafından kuruluşu kabul edilen teşkilat için, önce Batılı ülkelerin teşkilatları incelenmeye alınmıştır.
Napolyon'un gizli servisini kuran ve eski bir sabıkalı olan Vidocq tecrübesinin üzerinde durulur. Bu konuda Paris'teki Türk elçisinin hazırladığı kalınca bir rapor incelenir. Teşkilatın başına da bir Rum getirilir. Bu Rum, Rus Çariçesi'nin elmaslarını da çalmayı başaran Civinis Efendi'dir. Civinis kah imam, kah zengin bir Batılı, ama hep sahtekar olarak Anadolu'da dolaşmış durmuştur. Mustafa Reşit Paşa'yı da etkilemeyi başarınca, albay rütbesi ile Osmanlı Gizli Polis Teşkilatı'nın başına getirilmiştir. Buradan da emekli olmuştur.
Osmanlı sarayının Ingiliz elçinin isteğiyle kurduğu, başına bir Rumu (büyük olasılıkla çift taraflı ajandı) getirdiği bu ilk gizli polis teşkilatı, çalışmalarında öncelikle üst düzey yöneticileri ve onların ilişkileriyle özel yaşamlarını çok sıkı bir şekilde gözaltında tutmuştur. Haremden sokağa her yerde özel hayatlara ilişkin bilgiler toplanmış ye bunlar adam yok etmede siyasi amaçlarla kullanılmıştır. Osmanlı devlet adamlarının birbirlerinin özel hayatlarına ilişkin dedikodu yazılarını kahkahalarla okumaları bir anlamda bu teşkilatın da sonu olur. Osmanlı bürokrasisi başına geleni geç de olsa anlamış ve özel yaşamına sahip çıkmıştır. Örgüt kapatılır.
kaynak: 'bir gizli servisin tarihi' tuncay özkan, milliyet yayınları, 1996.
