xıv. yüzyılda yaşamış olan önemli bir fikir adamıdır. (1332-1406) asıl adı ebu zeyd abdurrahman bin muhammed bin haldun el hadramî’dir. başta felsefe, sosyoloji, tarih, eğitim, siyaset olmak üzere pek çok alandaki görüşleri bugün bile konuşulmaktadır. sosyoloji ve tarih felsefesinin kurucusu sayılır. en önemli eseri mukaddime’dir.
geleneksel kalıpları terkederek kendine özgü bir bilim anlayışı oluşturmuştur. salt kronolojik bilginin yanında, olayın öncesi ve sonrasına da değinerek olayların sebep ve sonuçları üzerinde durmuştur. devletlerin kuruluş, yükseliş ve yıkılışları ile ilgili öne sürdüğü fikirler tüm tarihçiler tarafından kabul edilmektedir. kendisinin dünya çapında tanınması ilk olarak osmanlı tarihçilerinin, tarih hakkındaki görüşlerini kullanması ile olmuştur. daha sonra sosyoloji ve tarih felsefesi üzerine yaptığı çalışmalar ile avrupalı bilim adamlarının dikkatini çekmiştir.
ingiliz tarih felsefecisi toynbee, ibn haldun’un mukaddime eseri için şöyle demiştir: “mukaddime’deki tarih felsefesi, nevinin en büyük eseri. şimdiye kadar, hiçbir ülkede, hiçbir çağda, hiçbir insan zekası böyle bir eser ortaya koyamamıştır.”
pek çok farklı disiplinde eser vermiştir. bilinen eserleri şunlardır: kitâbu'l-iber (tarih, felsefe, sosyoloji, siyaset), mukaddime (sosyoloji), lubâb'ul-muhassal (ilahiyat), şifâu's-sâil li-tehzîbi'l-mesâil (tasavvuf), et-târif bi ibn haldun (otobiyografi), kitab el-mantık (mantık), kitab el-hisab (matematik).
en bilinene eseri olan mukaddime, 1375 yılında bugünkü ispanya topraklarında kurulu olan endülüs emevî devleti zamanında yazılmıştır. kitâbu’l iber (ibretler kitabı)’in ilk cildini oluşturmaktadır. bu eserin önsöz ve girişini oluşturduğu için eserin ismi mukaddime’dir. bu eserde, ilk defa sosyoloji ve tarih felsefesi üzerinde durulmuştur. eser, pek çok konuda yenilik getirmiştir. toplumu inceleyen ilk eserdir. toplum, kategorizelendirilerek tek tek incelenmiştir. her toplum tabakasının oluşum nedenleri üzerinde durulmuştur.
eser; sosyoloji, tarih, siyaset gibi farklı alanlarda yazarın görüşlerini içermektedir. eserin, yazarın hayatta olduğu dönemde 4 farklı el yazması vardır. ölümünden sonra da 2 el yazmasının daha yazıldığı bilinmektedir. bunun dışında farklı el yazmaları vardır. ancak en önemli el yazmaları türkiye’dedir.
toplumları şöyle tanımlamaktadır: insan topluluklarına bakıldığında bunların birbirlerinden farklı oldukları görülür. bunun sebebi, geçinme şekillerinin ve tarzlarının birbirinden farklı olmasıdır. bunun dışında toplulukların yerleştikleri coğrafî yer, iklim, iktisadî şartlar, üretim şekli ve ilişkiler de bu farklılıkları doğuran etkenlerdir.
toplumları 3 sınıfa ayırmıştır. bunlar; hadarî (yerleşik) toplumlar, bedevî (göçebe) toplumlar ve yerleşik olduğu halde göçebe toplum yapısını tamamen terk edememiş toplumlardır. eserde, 3. gruba kısaca değinmekte, ilk 2 grup ile ilgili ise detaylı bilgiler vermektedir.
malum, ibn haldun’un (öl. 1406) mukaddimesi’nde en temel kavram “mülk”…
öyle ki tüm mukaddime “mülkün tabiatına dair” derinlemesine analizdir. mukaddime’de mülk, kök anlamına uygun olarak “iktidar ve mal” anlamında kullanılır. mülkün iktidar boyutuna daha fazla değinilirken mal boyutu da ihmal edilmez.
mal-emek-değer arasındaki ilişkileri köklü bir şekilde ele alan ibn haldun, karl marx’ın (öl. 1883) ekonomi politiğini andırır açıklamalar yapar. öyle ki bilmeyen birisi bu metinleri okuyunca ibn haldun’u beş yüz yıl öncesinden marx’ın hocası bile zannedebilir.
malum marx, das capital’e “meta” ile başlar. “meta dışımızdaki bir nesnedir” tanımıyla başlayan eser tümüyle meta, mal, para, sermaye, emek, değer kavramlarına, bunların birbiriyle ilişkisine ve dönüşümlerine ayrılmıştır.
bunlar aynı zamanda kur’an kavramlardır; meta, mal, altın ve gümüş/dinar (para), ruûsu’l-emval (sermaye/anapara), sa’y, kesb (emek)…
arap: "Hırsız ve talan ruhludur", "Vahşi"dir, "Kaba ve haşin"dir, "Ayak bastığı her yeri çöle ve harabeye çeviren"dir, "Hırsız ve yalancıdır ve başkalarına ait ne varsa her şeyi çalmak geleneğindedir", "Kanun ve hukuk duygusundan yoksundur", "Kendi hasis çıkarlarından başka hiçbir düşüncesi olmayan bir yaratıktır", "Bencildir", "Toplum düzeni duygusundan yoksun ve Anarşiye eğilimli ruhludur", "Uygarlık düşmanıdır ve her gittiği yerde uygarlık söndürendir", "Otoriteye bağlılık ve iktidar'a itaat alışkanlığından ve isteğinden yoksundur", ve bundan dolayıdır ki beşer iradesi ürünü olan kanunlarla değil, fakat ancak gökten inme hükümler ve emirlerle, din emirleriyle ve korkutucu eliyle yönetilebilir niteliktedir ve yine bundan dolayıdır ki akıl temeline oturtulmamış din'i en ziyade kolaylıkla kabul eden bir millet olmuştur.
Ibn Khaldun, The Muqaddimah; An Introduction to History (302-306)
tarih bilmine deterministik düşünceyi getirerek devrim yapmış tunuslu düşünür. chenin çantasından nutuk çıktı'cılar ülkesinde chenin gerçekten okuduğu mukaddimenin yazarı olmasına karşın bilinmeyen bi elmas. sosyolojinin kurucusu. yanlış rotaya doğru akan tarih gemisini pusulası ile hizaya getirmiş bir aydın.
''açlık zamanlarında ölenleri açlık değil onları alışmış oldukları tokluk öldürür'' demiş büyük insan. böyle sağlam ayarlı bir aforizmadan sonra gel de çılgınca ihtiyacın olmayan şeyleri tüket bakalım.
erdoğan'ın çocukları ve yakınları tarafından kurulması planlanan üniversiteye adı verileceği söylenen arap felsefeci. herhalde kemikleri sızlamaktadır.
XV.yy'da yaşamış ünlü islam tarihçisi, eserlerinin çoğunu tarih felsefesi çerçevesinde yazmıştır.
toplumlar modernleştikçe, bedevilik halleri yok olur, bilim, kültür, sanat v.b. uğraşlar toplumda artar, ancak paradoks şudur ki bu uğraşların artması ile birlikte toplumlar bedevi iken sahip oldukları kimi özelliklerini -örneğin savaşçı, mücadeleci olmak- yavaş yavaş yitirirler, bu durum onları diğer kavimlerin saldırılarına açık hale gelirler.
neleri başarmış olurlarsa olsunlar her medeniyetin onu bekleyen bir sonu vardır.
medeniyetler, devletler fanidir.
tarih hiç bir medeniyeti sonsuzlamaz...
şeklinde özetlenebilecek fikirlere sahip olan, son dönemde batılı kimi akademisyenlerinde ilgisini çeken doğulu bir düşünürdür.
kült eseri mukaddime ile ilgili olarak, cemil meriç, "karl marx das kapital i yazmadan önce mutlaka mukaddime'yi okumuştur" şeklinde bir tespitte de bulunmuştur.
muhaddislere göre dünyanın yaşının 6000 yıl olduğunu söyler mukkadime cilt iki'de. (bkz: #21054699)
bu şüphesiz onun suçu değil, döneminin yetersiz bilgisiyle, deney-gözlem-araştırma yapmadan bilimsel görüş sunmaya kalkışan dönemin muhaddislerinin suçudur. bilimsel bilgileri kuran'dan hadis'ten çıkarmaya çalışmanın yanıltıcı sonuçlarından biridir.
çok çok büyük bir insandır. islam dünyasından çıkmış olmasına rağmen islam ülkelerinde değeri hiç bilinmemiştir. 1400lü yıllarda yaşarken yazdığı düşünceleri şimdi herhangi bir islam ülkesinde yazamazdı, kafir diye öldürürlerdi.
mukaddime kitabında, kendinden yüzlerce yıl sonraki batılı düşünür ve bilimcilerinin öncülüdür adeta. Mukaddime'de marx, adam smith, keynes, darwin, machiavelli, montesquieu, rousseau izleri çok rahat görülebilir. evet hem adam smith hem keynes. son derece seküler fikirlerini yazdığı mukaddime'de, her bölüm sonunda "en iyisini allah bilir", "allah her şeyin sahibidir", "allah en büyüktür" gibi laflar etmesi herhalde o zamanın geleneğiydi.
Ancak mukaddime'de yazanları biri sesli söylese dinsiz ilan edilip yakılmak isteneceği şu devrimizde kendisi adeta bir mucizedir.
taaaaaaa 14. yüzyıldan ayar vermiş büyük tarihçi, ilk sosyolog:
"Haberlere yalan karışmakta ve bunu gerektiren bir takım sebepler bulunmaktadır: bu sebeplerden biri, görüş ve mezheplere aşırı taraftarlık ve bağlılıktır. Kuşkusuz insan bir haberi kabulde ruhen itidal hali üzere olursa, eleştiri ve üzerinde düşünme bakımından habere hakkını verebilir, doğrusu yalanından ayırt edilinceye kadar araştırmaya devam eder. BiR GÖRÜŞ VE BiR iNANCA BAĞLILIK iNSANIN RUHUNA iŞLEDi Mi NEFSiNE UYGUN DÜŞEN HABERLERi DUYAR DUYMAZ HEMEN KABUL EDER. BU EĞiLiM VEYA TARAFTARLIK iNSANIN BASiRET GÖZÜNÜ BAĞLAR, TENKiT VE TETKiKTE BULUNMASINI ENGELLER, YALAN HABERi KABUL VE NAKLETME DURUMUNDA KALMASINA SEBEBiYET VERiR..." Mukaddime'den.
