namık kemal'in ikinci tiyatro eseridir. birincisi vatan yahut silistire'dir. vatan piyesinden sonra namık kemal'in sürgün edilmesinden sonra bu piyes oynanamadı. gülnihal vatan sevgisini herkese duyurmak için yazılmıştır. ancak eser yazıldığı gibi basılamamıştır. yazım yılı:1873 basılış yılı:1875 sebebi ise sansür kurulundan geçememesidir. bu yüzden eserde birçok değişiklik yapılmıştır. en büyük değişiklik eserin isminde olmuştur. çünkü eserin adı gönüldeki sır idi. en önemli diyaloglarında kesilmesiyle beraber eser öyle aslından uzak bir biçimde basılmıştır.
dede efendi endülüs civarında bir seyahat sırasında oranın önde gelen müzik adamlarıyla karşılaşır. iki taraf da kendi müziklerini daha üstün çıkarma çabasındadır. dede efendinin bizim müziğimizde makamlar var demesi üzerine "bizim de valslerimiz var siz de var mı acaba?" sorusunu alır. altta kalmamak için var der. şaşıran endülüslüler dinlemek isterler fakat dede efendi o an hazır olmadıklarını ertesi kendilerine çalabileceklerini söyler ve bütün gece uyumayan dede efendi gülnihal adlı besteyi yapar. o vakitten sonra bize yabancı olan 3/4lük vals ritmi türk müziğine girer.
namık kemal in önemli bir oyunudur. abdülaziz devrinde yazılmıştır.
istibdat döneminde abdülhamit in nefret ettiği oyundur.
*namık kemal in oyunları tanzimat fermanının maddelerinin oyunlaştırılmasıdır. tanzimat fermanında bir madde vardır: kimse yargılanmadan idam edilmeyecek.
->bu piyeste 18.yy'da devlet vatandaşını bir validen koruyamıyor. astığı astık,kestiği kestik kaplan paşa * zalim bir validir. bu bölgenin valiliği hep bu aileye verilmiştir. bu vali iktidara çok meraklı olduğu için akrabaları dahil halkın sevdiği kim varsa öldürmüştür. annesi paşa hanım da oğlunu desteklemektedir.
bu aileden 2 kişi kalmış;
1-amcasının oğlu muhtar
2-diğer amcasının kızı ismet
kaplan paşa, ismet'e aşıktır. muhtardan da 2 sebeple nefret eder;
1-muhtar ile ismet birbirlerine aşıktır.
2-halk muhtarı çok sever.
*burada hükümeti ima eder;
muhtar -> 5.murad
kaplan -> abdülhamit
->kaplan muhtarı esir eder, ismet'e haber gönderir. benimle evlen yoksa muhtar ölür, der.
ismet'in bir gücü vardır. gülnihal isimli akıllı bir dadısı vardır. gülnihal ismet e evlenme teklifini kabul et onu oyala, der.
gülnihal kendisine aşık olan hapishane müdürü zülfikar ağa yı kandırır ve muhtarı hapidten çıkarır. ama ona ölmüş süsü vererek çıkarırlar. gömülmesi için mezara götürüldüğünde muhtar sofya ya en büyük valinin yanına kaçar. uzun bir süre sonra sofya valisinden kaplanın azledilmesi ve kendisinin vali tayin edilmesi çin yazılı olan resmi emri alır.
bu uzun zamanda kaplan, annesini öldürür. ismetin karısı olmasını engelleyen gülnihal i de.
->sıra ismete gelmişken, arkasında şehir halkı ve elinde yazılı emir muhtarın evine gelir. hapishane müdürü kaplan ı öldürür.
->eserde gülnihal'n önemi?
Gülnihal çok sevdiği kocasından ayrılmak zorunda kalan bir cariyedir. kafkaslardan kaçırılmış. yemin etmiş kendisini kocasından ayrı düşürenlerden intikam alacağına onları öldüreceğine. ve daha ilk yıllarda kendisini kaçıranı öldürür.
içinde büyük bir intikam ve bundan aldığı güç vardır.
Sonra ismet in annesinin evine satılır.ismet in annesi çok dirayetli bir kadındır, onun içindeki intikamı sevgisiyle yok eder. onu çok iyi bir insan yapar. gülnihal her şeyi görür.ismetin anne babasının öldürülüşüne şahit olur. annesi ölürken ismet i ona emanet eder.
->bir yerde halk muhtarı seviyor.kaplan paşanın onu öldürmesine izin vermez denikir bunun üzerine gülnihal da der ki:
-ben öyle halklar gördüm ki sevdiği hükümdarın kafasını yere atar b,r de ayağıyla iter.*
*burada namık kemal in bir yarası ön plana çıkar: vatan yahut silistre de çoşan halkın onu sürgünden kurtaracağını düşübnmüştü lakin yanılmıştı.
gülnihal,zülfikar ağa nın kendisine olan aşkını çok iyi biliyordu. zülfikara ismet ile muhtarın kurtarması karşılığında evlenme sözü vermişti. bu nedenle eserde ölmesi onun için kurtuluş olarak yorumlanır. çünkü eşine kimseye yar olmayacağına dair söz vermiştir.
*abdülaziz döneminde bu oyun yayınlanmaz.
*abdülhamit döneminde sarayda çok kuvvetli bir saray hanımı varmış adı razıdil imiş. namık kemal bu kadından esinlenerek bu eseri yazmış zaten oyunun ilk adı razıdil imiş sonradan gülnihal e çevirmiş.
sultan abdülazizdede efendiyle birlikte avrupa seyahatindedir. klasik müziği çok seven abdülaziz ''işte müzik budur'' der ve çok sesli batı müziğini över. dede efendi burada bir kere alınır*. sonra batılı müzisyenler türk müziği hakkında ''bir valsiniz bile yok'' der, küçümserler*. işte hırs yapan* dede efendimiz de bir rivayete göre hemen sahnenin arkasına geçip o an , diğer bir rivayete göre işe o akşam gülnihali besteler ve ellerine verir. herkesin ağzı açık kalır. bu parça ile türk müziğinde ilk kez 3/4 (üç dörtlük) eser yaratılmıştır. en son rus kızıl ordusu ile mehter takımının ortak konserinde yine gülnihal çalınmış; sahnede iki kişi de vals yapmıştır.
ha çalınması gayet kolaydır. ***
hürriyet teminin iki yönüyle ele alındığı tiyatro oyunudur.
1- ferdi hürriyet: gülnihal
2- rejim meselesi olarak hürriyet: kaplan paşa
ilk adı "raz-ı dil" dir ama sansüre takılır. sadece bu oyunda halk ihtilali vardır. namık kemal bunu tehlikeli bulmuştur çünkü sosyal düzenleme yanlısıdır.
gülnihal; halk adına konuşan yeni bir tiptir. şahsi mücadele ile rejim mücadelesi birleşmiştir.
oyunun sonunda gülnihal'in ölmesini tanpınar; namık kemal'in tiytaro tekniğine yabancı olmasına bağlar.
tezli bir tiyatro olduğundan kahramanlar devrin siyasi durumunu temsil eder:
kaplan paşa: abdülaziz simgesidir.
sofya'dan alınan emir: abdülaziz'in tahttan indirilmesi.
muhtar bey: 4. murat'ı simgeler.
