Fransa'da katolik ve protestanlar arasındaki din savaşlarıdır; bu savaşların baş kışkırtıcıları ispanya kralları olen Charles v ve ii.Philip'tir. bu katolik krallar hükmettiği dönemler itibariyle ispanya'daki engizisyona tam yetki vermişlerdir. özellikle mezkur charles ki dönemin en bağnaz katoliklerden biridir;Ispanya'daki müslümanlardan geriye kalmış "conversus" ya da takiyye yapan müslümanlara karşı yeni dünya'dan sömürülen altının etkisi ile baskılarını artırmışlardır. Amerikalı bir tarihçiye göre v.Charles'in krallığı "özgürlüğün mezarlığı üzerine kurulmuştur". Charles 1535'de Ispanya'da tövbe edip katolikliğe dönmeyen tüm protestanların yakılacağını bildirmiştir; bu canilik o tahttan feragat edene kadar 50,000 ile 100,000 arasında hollandalı'nın o veya bu şekilde engizisyon tarafından ölüme mahkum ettirmiştir.
Fransa için ise hassaten I.Fransuva müsamaha ve hoşgörüsüzlük arasında gidip gelmiştir. fakat sonuç olarak o da katoliklerin tarafındadır. Fakat onun katı yönetimi altında protestanlar onun halefi olan hükümdarlardan daha az ezilmiştir. onun oğlu olan henry II ise fransa'da dinler arasındaki barışı sağlamıştır; karısı Catherine de Medici'dir. bu medici ise on çocuk doğurmuş bunların üçü ise Fransa'nın teselsül eden kralları olmuştur. 15 yaşında tahta çıkmış olmasından dolayı, François ii iskoçların Kraliçesi olan Kraliçe Mary ile evlenmiş ve Fransa tarihindeki en kısa ve en uğursuz krallığın hükümeti başlamıştır[1559-1560] müteakibinde gelen üç kral ise Guise hanedanının etkisinde kalmıştır. [bunlar 14.yy başında gösterdikleri askeri başarılar hasebiyle yüksek yerlere getirilmişlerdir-Calais'in Ingiltere'den alınması bunun en somut örneğini teşkil eder, dönemin guise dükü François kralın danışmanı olmuş ve protestanlara Fransa'yı dar etmiştir]. henri ii ise 1563'da protestan huguenot-Poltrot de mere- tarafından süikaste uğratılarak öldürülmüş bu ise din savaşaları açısından fransa tarihinde dönüm noktası olmuştur. Duc De Guise'nin erkek kardeşi ise charles(1524-1574) Lorraine kardinali olmuş kız kardeşi ise iskoçya kralı James v ile evlenmiştir[kendisi bu evlilikle Maria Stuart'ın anası olmuştur] bu evlenme ve aile bağlantıları 15 yaşındaki Fransa kralının amcaları yapmıştır; onlar o dönemde tahtın arkasındaki gerçek impetus'tur. fakat daha sonra da görüleceği gibi henry gibi Fransuva'nun en büyük kardeşi çok fazla güce sahip olduğu dolayısıyla kral tarafından sukast düzenlenerek ortadan kaldırılmıştır.
1560 yılında kısa bir yargılanma sürecinden sonra protestanların liderleri Chateu d'amboise'nin kale burçlarından sallandırılmıştır[asılmak suretiyle]fakat ii.Fransuva'nın menenjitten ölmesi nedeniyle yerine geçen Charles ix ise sadece on yaşındadır. bu minvalde anası Catherine de medicis iktidarı eline almış ve otoritesizlik nedeniyle-ve fransa'nın teselsül eden üç iradesiz kralının neticesi olarak bir çok sivil savaş patlamıştır. düşman liderlerin mukateleleri ve destekçilerinin öldürülmesi ise işi içinden çıkılmaz hale getirmiştir.
buna tuz biber eken ise philip ii[dönemin Ispanya ve Ingiltere kralı] katolikleri teşvik etmiş bu durum ise beraberinde Saint Bartholomew katliamını getirmiştir.[1572] bu protestan kaliamının suçu ise genellikle tarihçiler tarafından charles ix'un anası Catherine de medicis'e atılmaktadır. charles ix annesinin tavsiyesi üzerine fransa'nın din savaşları arasında kalmış ikilemini ancak protestanların toplu imhası ile çözebileceğene inanmıştır[hepsini öldür ki serzenişte bulunabilecek hiç kimse kalmasın!] o gün Fransa'da ileride Fransa'nın kralı olacak olan Henry de bourbon[henry of navarre] ile catherine de medicis'in kardeşi margot'un evliliği için toplanılmıştı, fakat kalabalık arasındaki kaynaşmalar ve birden kalabalığın saldırısı ile protestan liderlerinden Amiral Coligny kasaplık hayvan gibi kesilerek öldürülmüştür o gün rue de rivoli'de bağırsakları dışarı çıkarılmak suretiyle parçalara ayrılmıştır.
o gün yaklaşık 15,000 kişi doğranmış-ki çoğu Paris'tedir- huegenot'lar Fransa'yı terketmeye başlamıştır. fakat onların bu şekilde ülke dışına gitmeye zorlanması Hollanda ve kuzey ülkelerini uçurmuştur, protestanlar gemi yapımı ve zanaat işlerinde oldukça maharetlidirler. fakat müteakibinde Fransa karışmış ve Charles her ne kadar tarihçiler hastlaığının tüberkiloz olduğu konusunda tahminde bulunsalar da sevgili annesi Catherine de Medicis tarafından zehirlendiğinden şüphelenmektedirler. onun diğer kardeşi Charles ise Henry iii olarak tahta geçmiştir[king of sodom olarak anılır, kendisinin pek efemine davranışları vardır-yanındaki ibneler olan mignonlar nedeniyle pek kadınlara ilgi duymamış ve arkasında da halef bırakmamıştır] bu minvalde Catherine de medicis ve fransız katolikleri protestan olup Medicis'in kardeşi olan Margot ile evlenen Henry of navarre'nin[gelecekteki henry iv]nin eline düşmüşlerdir. dönemin papası Sixtus v ise öldürücü bir bildiri yayınlayarak henry of navarre'nin Fransa tahtına dair haklarını boşa çıkarmıştır. papa'nın arkasında ispanya kralı ii.philip bulunmaktadır.
1570'lere kadar guise hanedanı fransa'nın tüm bölgelerinde kilisenin ve ordunun kontrolünü ellerine aldılar. paris o zamanlar katolik liga'nın hakimiyeti altındaydı. katolik liga ise Guise hanedanından Henri tarafından yönetiliyordu. bu fanatizmlerinin sonucu olarak 1588'de liga "day of barricades"i organize etmiştir[tüm şehri fethetmelerini sağlamıştır] bunun üzerine henry iii başkentten kaçmış aynı zamanda guise hanedanından henry'nin suikastini de emretmiştir. aynı yılın ağustosunda[1589] henry iii düşmanlarından kaçarken karnından bıcaklanmıştır. bunu yapan fanatik bir keşiş olan Jacques Clement'dir-ki bunu liga adına duc de guise'nin intikamını almak için yapmıştır.
kendi uzun tarihi boyunca, Paris yüzyıl savaşları esnasında ingilizler ve 1940'da ise Almanlar tarafından işgal edilmiş en az dört kere kuşatılmıştır. bunlardan değineceğimiz ise 1590 senesinde henry of navarre[iv Henry tarafından olmuştur]. Paris'in ikinci kuşatılışında Henry of Navarre Henry iii'ün hükümdarlığını reddedip bu hakkın Henry of Navarre'a ait olduğunu iddia eden 10.000 adamı ile Tours'dan işe koyulmuştur. Henry oldukça popüler biri olmakla birlikte yaşı 45'e geliyordu. bu dönem fiziksel ve mental gücünün zirvesinde olduğu döneme tekabül etmekteydi. her ne kadar da Medici'lerden Margot ile evlense de çekici bir karakterdi[her ne kadar da kendisinin pek banyo yapmadığı ve keçi koktuğu söylense de]-Henry'nin ismi Fransız tarihinde vert-galant[yeşil kalan gibi, zamparalar için kullanılır] olarak tesmiye edilmiştir; fakat kadınlara düşkünlüğü devlet sırlarını onlara açmaya engel olmamış, onlara tekmeyi bastıklarında ise bu kadınlar bilgileri satmakta hiç tereddüt etmemişlerdir.
Henry of Navarre'nin hükümdar olabilmesi için dinini değiştirmesi gerekliydi. Paris'teki Fanatik 16'lar ligi salt protestanları yok etmeyi değil aynı zamanda henry iii destekcileri ile nötr kalanları da yok etmeyi amaçlıyordu. Katolik güçlerin emrinde Kardinal Charles de Lorraine, henry of guise'nin kardeşi ve intikam ateşi ile kinlenen Duc de mayenne de bulunuyordu. Mayenne'nin gözü Fransa tahtındaydı ve onun destekçileri arasında Ispanya kralı philip ii, Vatikan ve Savoy dükü bulunmaktaydı. Mayenne ise keyfi olarak Cardinal de bourbon'u charles x olarak Fransa kralı ilan etmiştir. kaos'un Fransa'da artması ise beraberinde fransa'yı bölmüş ve çeşitli gruplaşmaları ise körüklemiştir. Fakat ülkenin burjuvaları bu savaştan bıkmış ve mayenne'e ise destek vermekte oldukça isteksiz davranmışlardır.
ligayı destekleyen büyük şehirlerin bir çoğuyla birlikte, henry of navarre 10.000 sadık adamıyla normandiya'ya gitmeye karar vermiştir. paris'ten hareket eden moyenne ise onu takip etmiş ve hatta böğürüp böbürlenerek henry'yi "bir ayı gibi kafes içinde geri getireceğini" ifade etmiştir; savaş ise bu ihtimali güçlendirmiştir fakat zihinleri deveran ettirip karıştıran bu savaşta henry "sis"ten yararlanarak kılpayı kaçmış ve sayısal üstünlüğünü de bertaraf etmiştir. Fakat bunun üzerine Henry savaşa gelmeyen sağlam kumandanlarından biri olan Crillon'u azarlamş ve ona "git ve kendisi as crillion! biz Arques'de savaştık ve sen orada değildin!" demiştir. bunun üzerine Crillon çark etmiş ve Harambure'ye giderek paris'in kapılarına doğru akın etmişir. onun kuvvvetleri Left-bank'daki Saint-Jaques'e saldırmakla birlikte Mayenne komutasındaki güçler çoktan right-bank'dan şehre girmişlerdi. Fakat Henry Philip-August zamanında inşa edilen şehir hisarlarının önden herhangi bir atak yapılmasının herhangi bir tahribata neden olmayacağını anlayıp bu surların çok güçlü olduğuna kanaat getirmiştir. henry iv kışı geçirmek üzere normandiya'ya gitmiştir. fakat başarısız olmasının arkasında onun sırlarını düşman güçlere yetiştiren Corisanda isimli metresi bulunmaktadır.[devamındaki savaş müteakip senenin bahar aylarında ivri'de gerçekleşecektir, fakat katolig ligası philip ii'nin lejyonerlerinin desteği ile güçlenmiştir]
fakat sonuç olarak Navarre galebe gelmiş ve Mayenne de şovalyeleri ile Mantes'e doğru kaçmıştır. 7 mayıs 1590'da ise Paris'in kuşatılması başlamıştır. o bu kuşatma esnasında şehir surları dışındaki bilhassa ekmek üreten tüm yel değirmenlerini yakmıştır. bundaki amaç 12 gün içinde şehrin mukavemet gücünü kırmaktır. henry şehrin teslim olacağına dair ikna olmakla birlikte büyük bir hata yapmıştır. şehre fazla zaman tanıyarak paris'in mevzilerini güçlendirmesine neden olmuş şehir kendi ambarlarını erzak ile doldurmuştur. şehir surları henry tarafından yeterince hırpalanmasına rağmen ele geçirilememiştir. henry tarafından iki sağlam atak yapılmış birinde şehrin surlarına merdivenler vasıtasıyla çıkılmaya çalışılmış fakat bu merdivenler yetişmemiştir diğer saldırıda ise liga'nın arkabüz kullanan askerleri bu saldırıyı püskürtmüştür. bu saldırıların başarısız olması ise Fransa içinde "tanrının heretik bir kralın başa geçmesini istemiyor olduğu"na dair din adamları tarafından spekülasyonlar yürütülmüştür.
normal olarak herhangi bir şehir kuşatıldığında genellikle kuşatanın gücü kuşatılandan fazla olmuştur. Bu kuşatmada ise bu çeşit bir sayısal üstünlükten bahsedemeyiz. henry'nin toplam gücü bu minvalde 12.000-13.000 olarak tahmin edilmiştir paris'in ise 220.000'dir. fakat liga buna karşıt olarak 50.000 fransız "arquebusiers", isviçreli piyade ve geçkin Alman "Landsknecht" toplayabilmiştir. 1590 ylı asıl itibari ile protestanların silah zanaati konusundaki başarıları ile ünlü oldukları yıl değildi. bunnun için Henry'nin zamanı güçlü silahlarına sahip olsa da-şehir surlarını bu silahlar ile aşamadığı bir gerçektir. bunu başaramayan henry paris'i içten yıkmayı amaçlamıştır, bunun için Ivry'de Mayonne'un yenilmesi MAyonne'ın destekçileri arasında sinir krizleri yaratmış ve içerdeki dirayet ve mukavemeti kırmak amaçlanmıştır. bunu için şehirde açlık hakimiyetini hissettirmiştir, işte tam bu önemlerde şehrin "deux ex machina"sı olan "Enrico cacteani" pope sixtus tarafından gönderilmiştir. kişisel olarak Cocteani'nin gelişi paris'e inanılmaz bir moral vermiş ve kardinal[charles x olarak tahta çıkarılması amaçlanmış olan Kardinal]in teslim edilmesi üzerine masaya oturmuştur. Fakat Kardinal o geldiğinde çoktan ölmüş bulunmaktadır.[amaç;pour faire élire un roi catholique après la mort de Henri III'dir.]
fakat kuşatmanın uzaması şehrin açlıktan kırılmasına neden olmuştur. ekmek fiyatları yükselmeye başlamış şehrin kapılarını açacağından şüphelenen kişiler ise ibret-i alem olsun diye idam edilmiştir. dışarı yiyecek arama keşfi yapılması için çıkış yolları aranmış fakat henry iv şehir etrafındaki tüm tarlaları ateşe vermiştir. şehrin moralini yerle bir etmeyi amçlayan henry iv paris'i sürekli bombalamıştır. yiyecek darı içindeki şehirde ise mucizeler olmaya başlamış ve buğdayların erken olgunlaşması gerçekleşmiştir. fakat bu bile açlığı durdurmaya yetmemiştir. zamanla, fareler, eşekler, kedi ve köpekler kaybolmaya başlamış, kepekten yapılan iğrenç ekmekler paris sakinlerinin midelerini bulandırmaya başlamıştır. mum yağı yiyenler, un için mezarlıklarda kemiklerin içini öğütüp kullananlar, açlıktan ölü çocuklarını yiyen anneler daha niceler. fakat temmuz sonuna doğru liga askerleri de yavaş yavaş kaçmaya başlamıştır. bu arada henry'nin askerlerinin de paris sakinlerine yüksek fiyattan ekmek sattıklarını söyleyelim; şehirdeki zengin kesim bu spekülatif fiyatlar ve sur dışındaki akrabalarının yardımıyla aç kalmamış gene olan fakir fukara kesimine olmuştur.
bu moral kırıcı hadiselerin etkisi ile uzlaşmaya yönelik duygular canlanmış ve ultra-katoliik liderler Saint Bartholome katliamına misilleme olarak muhtemel bir temizlik hareketinin etkisi ile birbirlerine kenetlenmişlerdir[night-of-long-knives]. fakat henry affetmenin kendi yararına olacağını farketmiştir. işte bu dönemde henry Lyon başpiskoposu ve paris piskoposu Gondi'yle Abbey of Saint-Antoine'de anlaşmaya varmak için buluşmuş ve şartlarını sürerek eğer şartları kabul edilirse sekiz gün içinde barış olacağını belirtmişitr. akabinde de roman katoliklere herhangi bir baskı yapılmayacağını ve din üzerinde de bir değişikliğin sözkonusu olmayacağını vaad etmiştir. fakat liga henry'nin teklifini reddetmiş bunun üzerine kuşatma devam etmiştir. bu arada 27 ağustos'da papa sixtus ölmüş onun yerine clement viii(1592-1605) geçmiş Fransa'ya karşı olan vatikan politikasını değiştirmiş ve Henry ile anlaşmaya varmıştır. bu arada Parma dükü Alexandre Farnesein -Philip ii'nin kuzey kuvvetleri komutanı- hollanda'ya olan "campaigné"ini bırakması istenmiş ve Paris'e doğru hareket etmiştir. Meaux'da[paris'in 25 mil doğusu] Mayonne ile buluşmuştur. bu arada Henry güneyden son bir şehre giriş teşebbüsünde bulunmuş fekat 4 jesuit tarafından bu girişim engellenmiştir. şimdi savunma sırası henry iv'dedir. parma dükünün gelmesiyle henry başarısızlığa uğramış bu kuşatma nedeniyle 220.000 kişilik paris nüfusunun 40.000-50.000'lik kısmı açlık ve hastalıklarrdan telef olmuştur.
ocak 1591'de ise henry başka bir teşebbüste bulunarak bir truva atı kurnazlığı denemiş [köylü olarak gizlenen ve un çuvalı taşıyan askerlerin içeriye girişi] lakin engellenmiştir. fakat Fransa reform karşıtı katolizm ve Protestanizm arasında kalmakla birlikte din savaşları nedeniyle otuz yılın ağırlığını sırtında taşıyan paris ve Fransa'nın tüm insanları artık barışçı bir uzlaşma istiyordu. bunu çok iyi bilen henry iv son kartını oynadı. eğer kral olmak istiyorsa kalvinist inancından irtidad etmek gerekiyordu. aslına bakılırsa kişisel kurtuluşu o kadar umrunda değildi. fakat çok hızlı davranırsa katolik tebalarının onun samimiyetinden şüphe duyacaklarını biliyordu. 1589'dan beri ihtida etme kurallarını biliyordu fakat katolik liga onu tanıyana kadar reddetmişti. 25 temmuz 1593'de henry iv protestanlıktan katolikliğe ihtida etmiştir. ağustos 1593'de mayonne ile ateşkes imzalanmış ve henry tahta giden yolları açmıştır. daha sonra şehir teslim edilmiş şehre girmiş ve herhangi bir idam ve kovuşturmada ise bulunmamıştır. philip ii'nin askerleri ise kralı selamlayarak ispanya'ya doğru yol almışlardır. işin hülasası onlar ermiş muradına biz çıkalım kerevetine..
kaynaklar:
-La Belle France,horne alistair, short history westminister md usa, knopf publishing group
-Goubert, Pierre. Course of French History.London, GBR: Routledge, 1991.
