herakleitos fragmanlarının şerhi Başlığında yapmaya koyulduğum iştir aynı zamanda. Şimdi 47 tanesini antik yunancadan türkçeye çevirerek yorumladım.
Önceki hesabımda bu hususun ehemmiyetine ilişkin bir entry girmiştim -ki buyrun:
nakledici geleneğin başlangıcı olan herakleitos'un yeniden ele alınıp eldeki tüm imkanlarla tüm yönleriyle incelenmesidir ya da incelenmesinin gerekliliğidir.
evvela herakleitos'un incelenmesinin gerekliliğinin ve öneminin biri diğerinden dolaylı iki sebebi vardır ki bunlar:
(i) herakleitos bugün elimizde terminolojinin -adeta- kaynağıdır. felsefe yaparken belirlediğimiz çoğu kavram ilk olarak herakleitos'un dilinden, kaleminden çıkmış ve belirlenmiştir. kelime oyunları ve mecazlı söyleyişi nedeniyle yoruma ihtiyaç duyar. bunun yanında kullandığı kavramlar antik yunanca'nın çok-anlamlılığı nedeniyle bağlam içerisinde enine boyuna incelenmelidir. öyle ki herakleitos'un kullandığı ve felsefenin belki de en temel kavramlarından olan logos bizim inceleme sahamızda bir heykel gibidir. onu görmeden, ona bakmadan geçemeyiz.
logos'un heykeltıraşı herakleitos olmasa da onun yerini belirleyen de farklı perspektiflerden çizimini yapan da o'dur.
(ii) birinci nedenden dolaylı olarak, herakleitos'un kavramları ne durumda nasıl kullandığı sorusu, cevabı ve cevaplanma yöntemi herakleitos'un önemini ve yeniden ele alınma gerekliliğini gözler önüne seren.
gerçekten herakleitos, fragmanlarında onların yaratıcısı değil de sözcüsü gibi konuşur. sürekli logos ve karşıtlıktan bahseder. değişim, zıtlık, toplanma, uyum gibi konular felsefede ontolojinin ilk olarak sistematik ve formülüze edilmiş sorunlarını verir.
lakin hal böyleyken herakleitos, kendisinden sonraki felsefeciler tarafından incelenmek yerine uyarlanmak suretiyle kullanılmıştır. hegel, nietzsche, kant, heidegger gibi ünlü ve güçlü isimler herakleitos'u asla es geçmemiş ve üzerinde durmuştur.
hegel, herakleitos'tan ilerlemek yerine herakleitos'a doğru gider, nietzsche herakleitos ve parmenides zıtlığı yanılgısına düşmüştür, kant herakleitos'u metafiziğine uyarlamış ve heidegger onu etimolojik açıdan ve bağlam açısından incelemiş, onun terminolojik yönünü olabildiğince açmış fakat metafiziğin bir temelleri olduğu gerekçesiyle eksik bırakmıştır.
durum ne olursa olsun herakleitos ne terminolojik ne de bağlam olarak ciddi bir incelemeye tâbi tutulmuştur. bunun yanında o'nu her zaman kendi felsefesine uyarlamaya çalışan filozoflarda görürüz. kendisinin mecazlı söyleyişi buna müsaade etse de herakleitos aslında bir anlamda kendisi hakkında uyarı yapmıştır: logos'u anlayanlaradır sözlerim.
biz logos'un felsefe tarihinde anlaşıldığını iddia edemeyiz ve aslında -tam olarak- anlaşılmadığı da ortadadır. bu yüzden herakleitos, eldeki tüm imkanlarla yeniden ele alınmalı ve terminolojisi bir eksene oturtulmalıdır.
peki, herakleitos'un logos'u ile işimiz ne? herakleitos'un değildir logos. ama logos'un önemi ve anlamını ilk kez derinlemesine ele almasıyla bir yığılıma ilk ve büyük katkıyı yapmıştır. logos ve varlık sorunu arasında ciddi bir bağlam olduğu düşüncesi yeni değildir ama iyi bir inceleme yeni olacaktır.
