afrika'nın kuzeyinde büyük bir Müslüman şii devleti kurmuş olan soyun adı. Fatimilerin kurduğu bu devlet, 910 yılında, Aglebîlerin saltanatının yerine geçmek üzere Ubeydullah tarafından kurulmuştur.
hz.ali soyundan olanlar ve hz.ali taraftarları tarafından mısırda kurulmuş devlet. abbasi halifeliğinden ayrılarak kendi bağımsızlıklarını ilan etmişler ve şii halifeliğini kurmuşlardır.
islam tarihinin en büyük devletlerinden biridir. hicaz, bütün kuzey afrika, kudüs hatta korsika'yı bile topraklarına katmış olan devlet islam tarihinde sürekli yaramazlık yapan küçük devletler gibi anlatılmasının sebebi ismaili oluşudur. bir zamanlar kahire'nin buraya başkentlik yaptığını düşünürsek sünnilerin devamlılığı açısından ne kadar büyük tehlike olduğu bellidir. bu yüzden bizim tarih kitaplarımızda hak ettiği değerini almaz.
(bkz: büveyhoğulları)
hobi olarak terörist yetiştirip düşmanların üzerine salan -hasan sabbah bunlardan biridir- bu arap devleti bir başka arap devleti olan çağdaşı abbasilerle kavgalıydı. hatta abbasilerin yanında adı sanı duyulmadık bir devlet gibi gözükse de bayağı da kuvvetliydi bunlar.
belirli bir vakitten sonra halife denilen şahsın etkisi git gide azalmıştı, hatta birçok yerde sembolik olarak kalıyordu. işte fatımiler bu sunni halifesine meydan okyan ilk güçlü devlettir. diğerlerinden farkı meydan okumayı abartmasıydı. sunnilerin yani abbasilerin sembolik halifeliğini bile tanımıyorlardı bunlar.
daha sonra abbasiler ile bir çekişmeleri oldu. bu çekişme sadece din konusunda değildi, ekonomi alanından askeri alana her konuda birbiri ile yarışıyorlardı. 11. yüzyılda bir fatımi generali sunnilerin başkenti bağdat'ı işgal etti ve camilerin minberlerinden kendi halifesi adına hutbe okutturdu. halk arasındaki deyim ile abbasilerin karizmasını fena halde çizdi. her ne kadar abbasoğulları sunni halkını da arkasına alarak fatimi generalini ve onun askerlerini bağdat'tan atsa da çizik karizmalarını düzeltemediler.
fatimiler can düşmanları abbasilerin karizmasını bu olayla çizdiler ama ülkelerinde iç savaş başladı. on iki imamcılar ile ismaililer-batıniler, sabbahgil veya haşhaşiler- arasındaki bu iç savaş türklere yaradı ve fatimiler yıkıldı. onların yerine türk soylu eyyubiler mısır'a hakim oldu.
haçlı seferleri sırasında haçlılara selçukluların topraklarını paylaşma teklifini etmiş şii arap hanedanı. zamanında türk devletinin başını bir hayli ağrıtmışlardı.
Adını hz.Fatimadan alır. ifrikiyede çıkan fatimi devleti ismailiyye hareketine dayanır. Bu hareket 6. Imam Cafer es sadık (bkz: 12 imam) tartışmaları ile ortaya çıkar. Ilk halife Ubeydullah el mehdi kendini cafer es sadık a bağlasa da Yemene gonderdigi bir mektupta soyun varisi olmadığı ve ismaili olmadığı yazmış. Yani ismaili hareketinin başlaticisi ismaili değil. Cafer es sadık'ın oğulları abbasi korkusundan takma isimlerle gezdiği için, soyun takibi sağlıklı olmamış.
"Fatımi Halifesi el-Aziz’in (ö. 996) devrinde Fatımi ordusunda o kadar çok Türk asker görevlendirilmiştir ki, Mısırlı tarihçi Makrizi 'onun döneminde vazife verilmedik ve maaş bağlanmadık Türk kalmadı' demiştir."
- Nihat Yazılıtaş, Fâtımî Devleti’nde Türkler (TTK, 2009).
