avrupa konseyi'nin 21. yüzyıla yön veren en önemli 20 kişiden biri olarak seçtiği, fakat kendi memleketinde ''seyahatname''si m.e.b' nca mühtehcen bulunup toplatılması istenen, dünyanın büyük gezgin ve yazarıdır. o değil de, bu seyahatname bugün ortaya çıkmış değil, yıllar yılı müstehcen bulunmamış, 100 temel eser arasında girmiş de, şimdi mi birilerini dürtmüş. akıl alır değil.
dünyanın gelmiş geçmiş en büyük seyyah ı gezgini kabul edilir. ayrıntı manyağıdır gittği yerlerin yemeğini küfürünün bitkilerini hayvanlarını mimarısı tarih o bu şu herşeyle ilgili bilgi verir. 51 yıl gezmiştir. latince rumca arapça farsça türkçe iyi derecede bilir. 10 bin sayfalık eser yapmıiştır. 10 ciltlik seyahatname. sakallı fln değildir köseymiş kendi yazar. sikinden bi kaza sonucu sorunu olmuş evlenmemiş mısırda tedavi olmuş sonra sikinde ama yine evlenmemiş. artık günümüzde eskisi gibi evliya ya atar lafı çürütülmüştür. son belgelerle. viyana ya diplomat olarak gitmiştir. savaş muhabirliğinin ilk örneğidir. yabancılar bile artık evliya ya hayrandırlar. müthiş bir filologtur ilk filologtur.
unesco tarafından 2011 yılı evliya çelebi yılı ilan edilmiştir. rüyasında peygamberimiz (s. a. v. ) i görüp şefaat ya resulallah diyecekken yanlışlıkla seyahat ya resulallah demiştir. bu yüzden hayatı boyunca gezmiştir. bir rivayete göre.
Asıl adı Derviş Mehmed Zillî olan Evliya Çelebi'dir 1611 yılında istanbul Unkapanı'nda doğdu. Babası Derviş Mehmed Zillî, sarayda kuyumcubaşıydı. Evliya Çelebi'nin ailesi Kütahya'dan gelip istanbul'un Unkapanı yöresine yerleşmişti. ilköğrenimini özel olarak gördükten sonra bir süre medresede okudu, babasından tezhip, hat ve nakış öğrendi. Musiki ile ilgilendi. Kuran'ı ezberleyerek "hafız" oldu. Enderuna alındı, dayısı Melek Ahmed Paşa'nın aracılığıyla Sultan IV. Murad'ın hizmetine girdi.
Evliya Çelebi Seyahatname nin girişinde seyahate duyduğu ilgiyi anlatırken bir gece rüyasında Sevgili Peygamberimiz Hazreti Muhammed'i gördüğünü, ondan "şefaat ya Resulallah" diyerek şefaat isteyecek yerde, şaşırıp "seyahat ya Resulallah" dediğini, bunun üzerine Sevgili Peygamberimiz'in ona gönlünün uyarınca gezme, uzak ülkeleri görme imkanı verdiğini yazar.
Evliya Çelebi bu rüya üzerine 1635'te, önce istanbul'u dolaşmaya, gördüklerini, duyduklarını yazmaya başladı. 1640 larda Bursa, izmit ve Trabzon u gezdi, 1645'te Kırım'a Bahadır Giray'ın yanına gitti. Yakınlık kurduğu kimi devlet büyükleriyle uzak yolculuklara çıktı, savaşlara, mektup götürüp getirme göreviyle, ulak olarak katıldı.
1645'te Yanya'nın alınmasıyla sonuçlanan savaşta, Yusuf Paşa'nın yanında görevli bulundu.1646'da Erzurum Beylerbeyi Defterdarzade Mehmed Paşa'nın muhasibi oldu. Doğu illerini, Azerbaycan'ın, Gürcistan'ın kimi bölgelerini gezdi. Bir ara Revan Hanı'na mektup götürüp getirmekle görevlendirildi, bu sebeple Gümüşhane, Tortum yörelerini dolaştı. 1648'te istanbul'a dönerek Mustafa Paşa ile Şam'a gitti, üç yıl bölgeyi gezdi. 1651'den sonra Rumeli'yi dolaşmaya başladı, bir süre Sofya'da bulundu. 1667-1670 arasında Avusturya, Arnavutluk, Teselya, Kandiye, Gümülcine, Selanik yörelerini gezdi.
1682'de Mısır'dan dönerken yolda ya da istanbul'da öldüğü sanılmaktadır.
Doğum tarihi 10 Muharrem 1020'dir, yani 25 Mart 1611 olarak tespit edilmiştir. Unkapanı'nda doğmuştur. Büyük seyyahımızın bu hesapça gelecek yılın mart ayı sonunda 400. doğum yılını kutlamamız gerekir. Bu kutlama evliya Çelebi gibi bir milli anıtımızı anmak için boynumuzun borcu olsa da ne yazık ki bu konu ile ilgili yapılması planlanan bir hazırlık yoktur. Üniversitelerde sempozyum yapılması, ptt'nin pul bastırması ve fatih belediyesi'Nin heykel çalışmasına girmesi şık olurdu.
çağdaşlarının evliya Çelebi'yi tanıdıkları ama pek okumadıkları anlaşılıyor. Günümüzde de kendisinden yılmaz Öztuna gibi ustalıkla yararlanan tarihçiler dışında daha çok yerel tarih yazanlar evliya çelebi'ye bakmışlardır.
evliya çelebi hakkında Küçümseme ve cahillik ne yazık ki günümüzde de devam etmektedir. 10 ciltlik seyahatnamesinden çok yalan yanlış aktarılan anıları ile tanınmaktadır. (Erzurum'da damdan dama atlayan kedinin donması gibi) Yapı Kredi Yayınları'ndan çıkan bu 10 ciltlik dev eserin ilk cildi 17. yüzyıl istanbul'unun sosyal bir tarihidir.
evliya çelebi'nin yetenekleri ise bunun çok ötesindedir. Ne yazık ki her zaman olduğu gibi bu yeteneği daha çok batılı ve kafkasyalı osmanlı tarihçileri ve türkologlar keşfetmişlerdir. O, küçümsenen yolculuğu boyunca en başta bütün imparatorluk coğrafyasını gezmiştir. 1640 yılında ve 29 yaşındayken aniden gittiği Bursa ile başladığı yolculuğu 50 yıl boyunca sürmüştür. Bu arada 22 de sefere katılmıştır. Geç yaşta evlendiği söylenir. mezarının yeri ve ölüm tarihi de bilinmemektedir. Büyük ihtimalle Mısır'da ya da istanbul'da ölmüş, bir ihtimal de Viyana seferinde düşmüş olasılığı vardır. Ne olursa olsun ayrı bir cilt teşkil eden Mısır seyahatnamesi müthiş bilgilerle doludur. Arapça dışında pek çok batı diline çevrilmiştir.
Kendisinin girit hakkındaki bilgileri de olağanüstüdür. Ada'nın hemen fethinden sonra gördüğü girit muhtemelen o zamanlarda eski Miken medeniyetinin kalıntılarını daha iyi barındırıyordu. Evliya çelebi Girit'in parlak devrinin halkı için "Bunlar ecine kavmidir, ifrikiye'den gelmişlerdir." der ki mısır'ı işaret eder. Günümüzde bilimadamları giritlilerin mısır'dan geldiğini kuvvetle ihtimal dahiline almışlardır.
Türklerin seyahati hiç sevmediği bir dönemde Tuna havzasını, kırım ve kafkasya'Yı, Mısır, suriye ve lübnan'ı, anadolu ve rumeli'yi karış karış gezmiştir. Savaşları, celali isyanlarını kalemiyle tespit etmiş, her sınıf halkla hatta haydutlarla dahi konuşup seyahatnamesine almıştır.
Son derece uzmanlaşmış kulağı sayesinde duyduğu diller hakkında son derece ilginç bilgiler vermektedir. Bugünkü kafkas dillerinin uzmanları onun kafkasya seyahatnamesi gibi kayıtlarına çok şey borçludur. Seyahatnamesini batı dünyasına tanıtan ünlü avusturyalı tarihçi Joseph von Hammer -purgsall olmuştur. Chicago üniversitesi'nden Robert Dankoff gibi bilimadamları hayatını evliya çelebi'ye vakfedenler vardır.
Türkiye'nin çok geç olmadan, kendi insanımız adına yabancı bir ülkede kurulmadan evliya çelebi adına bir enstitü kurması gerekmektedir. O zamanının acun firarda'sı değildir ama national geographic ile rahatlıkla kıyaslanabilir. Bizler gibi içinden fazla seyyah çıkarmayan bir millet için çok ayrıcalıklı bir dahidir.
bir rivayete göre rüyasında hz. muhammed'i görmüş ve "şefaat ya resulullah" diyeceğine "seyahat ya resulullah" demiş ve bu rüyadan sonra gezmeye başlamıştır.
ha rivayettir. ne kadar doğrudur bilinmez ancak hoş bir anlatı kanımca.
Artık Dışişleri, Kültür Bakanlıkları, türk tanıtma fonları biraraya gelip harekete geçmek zorunda.. yerel yönetimler, üniversite ve kültür insanları da katkı sağlamalı.
