dünyanın yegane üretim sistemi olan kapitalizm, kendi iç çelişkileri arttıkça yenilenmenin, yeniden üretimin, üretim sisteminin ve üretici güçlerin gelişmesinin engellenmesinin yollarını arıyor.
öncelikle şuna dikkat çekmek gerekiyor, kapitalizmin çelişkisi olan emek-sermaye, kendi içinde bir tutarlılık bulunduruyor. emek fazlalığı ile tarihte eşi görülmemiş üretim fazlalığı, tüketimle aynı orada artmadıkça krizlere yol açıyor. bu krizler sonucunda üretim sisteminin özü değişmeden, dışsal bir değişime tabi tutuluyor. teknolojik gelişimin, üretici güçlerin gelişimi ile alakası olmaması, yalnızca kar marjını arttırıcı bir dürtü olarak olması doğal olarak belli bir ikileme sürüklüyor egemenleri. bir yanda basit bir alım satıma indirgenen kültür diğer yanda gelişmek için çabalayan sosyo-kültürel ilişkiler. bunun kaçınılmaz ideolojik sonucu üretim sisteminin toptan değişimi oluyor.
bir örnekle somutlandırmak gerekirse, fordist üretim sürecinden esnek üretim sürecine geçişte yaşanan teknolojik gelişim ile krizlerde oluşan boşluklara fordist üretimin yanıt verememesidir. değişim içindeki üretim ilişkileri, ülkelerin kendi iç dinamiklerine göre değişiyor gibi görüldüğü halde tek bir noktaya doğru akıyor.
üretim sürecindeki temel prensip üretim ile tüketimin dengelenmesi yatarken, kapitalizm bir yandan pazarlarını büyütmek diğer yandan gelişen pazarların gelişimini sermaye ihracı, kültürel ve askeri baskılar ile soysuzlaştırmaya uğraşır. emme-basma tulumba gibi kafamızda şekillenebilecek bir sisteme sahip.
konuyu dağıtmadan geri dönecek olursak, teknolojik gelişim bir yandan işçi kitlelerini sindirmeye, azaltmaya çalışırken bir yandan toplumun doğal tüketicilerine bağımlı olarak ilerletiyor. bu gelişim süreci üretimin- gene krizlere bağlı olarak- değişimine sahip oluyor. üretim sürecinde, mesai saatinin artışı, iş bölümünün ve işler arası farklılaşma/uzmanlaşmanın artması , iş yerinin şeffaflılaştırılması bir yandan kapitalizmin özüne sadık kalıyor bir yandan ideolojik saldırının gücünü artıyor baskın sınıfın. üretim saatlerindeki doğal artış, işçilerin buna gönüllü razı oluşları artı-değer üretimini artırıp sömürüyü derinleştiriyor. işsiz ordusunun artışı, bu ordunun hızla sınıf bilinciden uzaklaşması ve egemen sınıfın kültürüne açık olması gibi sonuçları beraberinde getiriyor, egemen ideolojinin cephaneliğini üretimden alınan güçle sağlamlaştırıyor, esnek üretim biçimi.
özünde saldırganlığını kaybetmiş gibi gözüken kapitalist üretim süreci, reel sosyalizmin yıkılışının ardından verdiği hakları- vermek zorunda olduğu hakları- geri almaya çalışırken bir yandan uzlaşmacılık yoluyla üretim sürecine yapılacak müdahaleleri yani üreticilerin üretimden gelen gücünü kırıp söküp atmaya başlıyor. neo-liberal saldırılarından altında yatan ekonomik gerçekler, ideolojik bağlantı yapılmaksızın anlaşılamaz, gözden geçirilemez.
bu üretim sürecinin derinden ele alındığı bir kitabın ismidir, esnek üretim derin sömürü. ilker belek'in yazdığı bir kitap. sanırım postkapitalist üretim sürecinin nasıl kapitalist üretim sürecinin aynısı olduğunu gözler önüne serebiliyor. görmek isteyen gözlere elbette.
