bugünkü anlamda ilk üniversitelere abbâsîler döneminde bağdatta rastlanır. eski yunan ve roma dönemlerinde bazı yüksek eğitim ve öğretim teşkilatları olmasına rağmen bunların bugünkü anlamda üniversite niteliği yoktur. batıda üniversiteler islam medeniyetinin endülüs emevî devleti vâsıtasıyla avrupaya girmesiyle başlar. fas, kurtuba ve gırnata üniversiteleri, ilim ve fennin kilise ve piskoposların tesirindeki ruhban sınıfına mensup öğretim üyeleri olan okullara girmesine vesile olarak, sâdece hukuktan ibâret olan öğretim dalına tıp, astronomi, ilahiyat ve benzerlerinin de eklenmesini sağladı. o zamana kadar avrupa kralları ve devlet adamları tedavi olmak için kurtuba üniversitesinin tıp fakültesine gelirlerdi. hattâ dünya'nın düz olduğuna inanan avrupalılar, galileo, kopernik, newton dünya'nın döndüğünü derin ve uzun araştırmalarının sonucunda söyleyince onları suçlu görüp hapsedecek kadar ilim ve fende geriydi. bağdattaki nizâmiye medresesi (1065), osmanlılardaki ilk üniversite olan iznik medresesi (1331) gibi misalleriyle de selçuklular ve osmanlılar döneminde hızla gelişen medrese müessesesi tanzimata kadar fen derslerinde de söz sahibiydi (bkz: medrese). fen dersleri kaldırılınca ilim ve fenni endülüs emevileri vasıtasıyla islam medeniyetinden alan batı, doğuyu geçmeye başladı. daha sonra (1863) dârül-fünun adı altında teşkilatlanan bu yüksek eğitim-öğretim müessesesi çeşitli safhalardan sonra 1933te istanbul üniversitesi olarak yeniden düzenlendi.
batıda bologna, pavia, revenna ve paris adları altında gelişmeye başlayan ilk üniversiteler uzun süre psikoposların kontrolünde kalmaya devam etti. hattâ bologna üniversitesinin rektörleri öğrenciler tarafından seçilmekteydi. öğrenciler nation denen dört gruba ayrılır ve her grubun lideri rektörün yanında yönetime katılırlardı. buna rağmen asıl yönetici ve söz sahibi kimseler piskoposluktan gönderilen ve kançı denen kimselerdi. paris üniversitesinde ise öğrencilerle birlikte öğretim üyeleri de o yönetimde rol alırlardı. fakat neticede yine kontrol piskoposluğundu. sonraları üniversite rektörü piskoposluğa karşı otoritesini sağlayarak özerk hâle geldi. bunu takiben papalığa bağlı olmayan ingiliz oxford ve cambridge üniversitelerinden sonra 14. yüzyıla kadar çeşitli avrupa şehirlerinde üniversiteler kuruldu.
kaynak: vikipedi
yazardan ek:
tarihte ilk üniversite bologna üniversitesi olarak kabul edilir. bunun sebebi ise isminde üniversite ibaresi geçen ilk üniversitedir.
bologna üniversitesi ilk olarak (yanlış hatırlamıyorsam) 1040'lı yıllarda öğrenci locası olarak kurulmuştur. bu oluşumda endülüs emevî devleti medreselerinde eğitimlerini tamamlayan kişilerin, kendi ülkelerinde de benzer bir öğretim kurumu kurma çabaları etkili olmuştur. ilk başlarda öğrenci locası olarak kurulan bu kurum 1088 yılında tam manası ile eğitim-öğretim yapılan bir yer olmaya başlamıştır. bologna üniversitesi'nin kuruluş tarihi bu sebepten 1088 kabul edilir ve bu güne kadar da varlığını sürdürmüştür.
edit: fas'ta kurulan kurtuba medresesi 10.yy dan eskidir. sekizyüzlü yıllarda kurulmuştur.
