MS 5. yüzyılda, iakob Tsurtaveli (Rahip iakob) tarafından yazılan Şuşanik “Dünyanın ilk Romanı”iddiasıyla geçtiğimiz aylarda, Othello Kitap etiketiyle, Parna-Beka Çilaşvili’nin çevirisiyle yayımlandı. Belirtmekte fayda var; Türkçe ve Gürcüce metin bir arada basıldı.
5. YÜZYıLDAN BiR ROMAN ...
Gürcü bir din adamı olan Rahip iakob, Gürcistan’ın Aşağı Kartli bölgesinin yöneticisi Prens Varsken’in saray rahibidir. Hakkında çok bilgi sahibi olmamakla beraber, yazdığı kitaptan öğrendiğimiz kadarıyla kişiliğine ve konumuna dair bir fikir yürütebiliriz ancak.
Şuşanik’in, özgün ismiyle Azize Kraliçe Şuşanik’in Şehadeti’nin yaklaşık 475-482 yıllarında kaleme alındığı tahmin edilmektedir. Kitap her ne kadar 5. yüzyılda yazılmış olsa da günümüze ulaşan en erken el yazması 11. yüzyıla aittir. Gürcüce ilk baskısı 1882’de yapılır. ilerleyen yıllarda Rusça, Fransızca, ingilizce, Almanca, ispanyolca, Macarca, izlandaca yayımlanır ve 2019’da Türkçeye ilk defa çevrilir.
ilginç olansa Şuşanik’in hayatını anlatan, Ermenice bir kitap daha vardır. Gürcü araştırmacılar, bu kitabı varyant olarak kabul edip kendilerini merkeze koyarlarken, Ermeni araştırmacılar aksini iddia etmektedirler. iki kitap aynı hikâyeyi konu edinir ama farklı metinlerdir aslında.
Küçük bir roman olan Şuşanik, konusu itibariyle hagiografiktir. (Hagiografi: Hristiyan büyüklerinin, azizlerin hayatlarının anlatıldığı eserler) Diğer bir değişle Kraliçe Şuşanik’in, Azize Şuşanik’e dönüşme hikâyesidir.
Gürcü Kral Vahtang Gorgasal’ın (439-502) hüküm sürdüğü yıllardır. Aşağı Kartli bölgesinin yöneticisiyse Prens Varsken’dir. Şuşanik de Prens Varsken’in eşidir. Roman, Prens Varsken’in, dönemin iran Şahı I. Firuz’a yaptığı ziyaretle başlar. Varsken, Hristiyan bir aileden gelmesine rağmen, bu ziyaret sonucunda dinini reddederek Mazdekçiliği benimser. (Mazdekçilik: Zerdüşt din adamı Mazdek’in felsefesi.) Varsken, eşini ve çocuklarını da I. Firuz’a hizmetkâr yapacağına söz vermesinin ardından gerisin geri Aşağı Kartli’ye döner ve bu haber sarayda bir bomba etkisi yaratır.
Enteresandır; Rahip iakob kitabın başında, ilk paragrafta, “Daha önce yazdığım gibi,” diye başlar bir cümleye. Çilaşvili’nin de belirttiği gibi bu önemli bir göstergedir. Yani günümüze ulaşan metnin tam olmadığını anlarız. Bir de buna kitabın başındaki girizgâh eklenir. “Ve şimdi size azize ve sevgili Şuşanik’in şehadete ermesini hakikate uygun biçimde anlatacağım.” Bu cümleden de anlıyoruz ki evveliyatında yazılı bir bölüm daha mevcuttur.
Prens Varsken saraya gelince herkes fısır fısır konuşur ama esas tepkiyi eşi Şuşanik gösterir. Dinini, kültürünü, atalarını reddettiği için kocasına cephe alır, yetmez, sarayı terk eder. Prensin dinine dönmesi için dualar eder. Birtakım arabulucular onu saraya geri getirirler ama Şuşanik’in içi hiç rahat değildir. Beklediği gibi de olur, yaşanan tartışma sonrasında darp edilen Şuşanik zindana kapatılır.
Tüm bunlar olurken, Şuşanik’in yanında yer alan, zindanda onu gizli gizli ziyaret eden kişi de Rahip iakob’dur.
“Ve bekçi beni içeri alınca, ayaklarına vurulmuş prangayla bir gelin gibi güzelleşmiş ve isa’ya kendini adamış olan kuzuyu gördüm.”
Şuşanik’in yedi yıl kaldığı zindan, belli bir zaman sonra ibadethaneye dönüşür onun için. Sürekli dua eder, oruç tutar ve Tanrı’ya yakarır. Rahip iakob onu her fırsatta teskin etmeye çalışır. Kaleme aldığı bu kitabı da yedi yıllık sürede tamamlar.
Kral Vahtang Gorgasal da Prens Varsken’i I. Firuz’un hizmeti girdiği ve dinini değiştirdiği gerekçesiyle 482’de öldürür.
