pek çoğumuz ilgilenmese de belki duymuşuzdur: "evren genişler"
peki bunu nasıl belirlemiş bilimadamları? işte doppler etkisi denen olayı keşfetmeleriyle.
öncelikle doppler olayını anlatalım. durgun bir suya taş attığımızda nolur? önce "cup" diye bir ses gelir sonra suyun üstünde dalgalar oluşur. dalgalar büyüdükçe iki dalga arasındaki mesafe de büyür. yani dalga tepeleri arasındaki mesafe taşı attığımız noktadan uzaklaştıkça çoğalır. işte basit olarak doppler etkisi de böyledir.
bir ışık veya ne bileyim bir dalga ya da elektromanyetik bir nane bizden uzaklaştıkça dalga boyları arasındaki mesafe artar. yani ışığın ya da dalganın* dalgaboyların kırmızıya kayar. eğer bir cisim bize yaklaşıyorsa, ondan bize gelen ışığın ya da bizden ona giden ışığın dalgaboyunun maviye kaydığını görürüz.
işte doppler etkisiyle uzak yıldızlardan ya da galaksilerden gelen ışığa bakarak onların bizden ne kadar uzakta oldukları, hızları vs. gibi veriler elde edilebilir.
evren genişliyor dedik. bunu nerden çıkardık? işte bunu doppler olayından çıkardır. gözlemlenen pek çok uzak galaksinin bizden gittikçe uzaklaştığını, dalga boyunun kırmızıya kaydığını gördük. elinize şişmemiş bir balon alın ve üzerinde iki nokta işaretleyin. sonra balonu şişirin. göreceksiniz ki balon şiştikçe iki nokta arasındaki uzaklık artar. işte şişen-genişleyen bir evrende de durum böyledir. ama dikkat çok şişirmeyin patlar. işte evrenin genişlemesi de buna benzer.
haa her uzaktaki gökcismi kırmızıya mı kayar? hayır. bazı istisnalar olabilir. mesela bize en yakın galaksi olan andromeda sarmal galaksisinin dalga boyu her geçen zaman daha fazla maviye kayar. yani evren genişlerken andromeda galaksisi de bize doğru yaklaşmaktadır istinai olarak. 100 milyarlarca yıl sonra andromedayla samanyolunun birbirine çarpıp kaynaşması olasıdır.
doppler kayması ya da doppler effect olarak bilinen etki. ışık kaynağı gözlemciye göre veya gözlemci kaynağa göre uzaklaşıyor yada yaklaşıyor ise kaynaktan gelen ışınımın dalgaboyu veya frekansındaki değişim.
Bu etkinin en güzel hali 2. Dünya savaşı dönemi uçaklarında görülür. Üstünüzden geçip gittikten sonra kulağınıza gelen o boğuk motor homurtusu. Anlayamazsınız...
basit bir ifadeyle, ses dalgalarının bulunduğu ortamın özellikleri, uzaklığı vb özelliklerine göre frekans vs değişimleri olması durumu yada bulgusu..
bu vesileyle uzaklık ölçümü, hız ölçümü gibi yerlerde kullanılır..
hız ölçümü için lazer doppler anemometresi adında bir cihazımız vardır..
burada ki dalga özelliği gösteren fiziksel varlık lazer olmaktadır..
özetle bir ölçüm yöntemidir, sırf deneysel amaçla da kullanılabildiği gibi herhangi bir sistemde veri girişi sağlayan transducer vb olarak da kullanılabilir..
Ben de erlend loe'nin doppler kitabı beni de etkilemişti. Karakteri sevdiğim kadar yazarın sadeliğini, su gibi akan yalın dilini de sevmiştim. Etkilendiğim kitaplardan biri olmuştur. Tabi doppler etkisi başka bir şey. Benim bu tarafından anlayıp yazasım tuttu.
