Domates Dünya'ya Amerika kıtasının keşfinden sonra yayıldığı söylenen bir sebzedir. Ben bunun doğru olduğunu düşünmüyorum artık. Amerika'nın keşfinden önce de Asya mutfağında domates kullanılmış olabilir.
Neden mi?
Çocukluğumda oturduğumuz evin bahçesinde domates yetiştiriyorduk. yaşım elli. yıllar öncesinden bahsediyorum yani. o domatesler burnumda tütüyor resmen. kabuğu incecik, lezzeti sanki cennettendi. bugün yediğimiz domateslere benzemiyordu. bu günkü hormonlu domatesler belki o günkü domatesleri şöyle bir hatırlatır. ama lezzet açısından arada fark var.
maksadım çocukluk anılarımla sizi meşgul etmek değil. Bundan on yıl kadar önceydi yanlış hatırlamıyorsam. Ya Hürriyet ya da Milliyet gazetesinde okuduğum bir haber ilgimi çekmişti. Çin'li arkeologlar bir araştırma yaparken 3000 yıllık bir bambu bulmuşlar. Bambu mumla ile doluymuş ve içerisinde bir takım tohumlar varmış. Bu tohumların sonradan kullanılmak üzere bu yöntemle muhafaza edilmiş olabileceğini düşünmüşler. Tohumların ne tohumu olduğunu öğrenmek için bilim adamlarına inceletmişler. Tohum domates çekirdeğine benziyorumuş. Üşenmemişler ve tohumu ekmişler. Sonra da ürünler yetişince afiyetle yemişler. Yedikleri sebze bu günkü domatesi şöyle bir hatırlatıyormuş, ama lezzet açısından arada fark varmış. Tadını çok beğenmişler.
Yaşımın elli olduğunu söylemiştim. Dünyada yirmi yıldır hormonlu tarım yapılıyor. Hiç bir sebzenin tadı tuzu yok. Belki domatesin gerçek tadını bilmeyen Çinli bilim adamlarının yediği sebze gerçek domatesti? Olamaz mı? Çünkü domateslerin genetiği son yirmi yılda çok değişti.
Yani öyle sanıyorum ki domates Asya'da binlerce yıldır vardı. Muhtemelen hazreti Mevlana'da domates yemiş olabilirdi. Oysa Murat Bardakçı Fatih Altaylı ile yaptığı Tarihin Arka Odası isimli bir televizyon programında Elif Şafak'a bir romanından ötürü göndermede bulunmuştu. Elif Şafak o romanında Mevlana'ya domates yediriyormuş. Murat Bardakçı Anadolu'da o devirlerde domates yetişmediğini düşüyor olabilir. Ama o kadar emin olmamak lazım bence.
Domates Peru civarında çıkarak muhtelif memleketlerde ve yaklaşık 1900 yıllarında Adana’da yetiştirilmeye başlanmıştır.
Ucuz ve bol vitamin kaynağı olan domates besleyici ve lezzetli özelliğinden dolayı dünyanın birçok ülkesinde en çok üretilen sebzelerdendir. Turfanda olarak yetiştirilebilmesi nedeni ile her mevsimde tüketilebilmektedir. içinde A, B1, B2, C, K vitaminleri, niacin, protein, yağ, karbonhidrat, potasyum, kalsiyum ve demir bulunur. Taze olarak yenildiği gibi salça, domates suyu, konserve turşu, reçel, ketçap, şeklinde de değerlendirilebilmektedir. Tek yıllık bir bitkidir. 5-6 kg domatesten yaklaşık 1 kg salça elde edilebilir. 250-400 bin adet tohumu 1 kg gelir.
Domates (Solanum lycopersicum), patlıcangiller (Solanaceae) ailesinden anavatanı Güney ve Orta Amerika olan bir yıllık yenebilen bir otsu bitki türü.
1-3 metre boya sahip olan domates bitkisinin hafif odunsu bir gövdesi vardır. 10-25 cm uzunluğunda olan yapraklarının üzerinde 5-9 yaprakçık bulunur. Yaprakları tüylüdür. 1-2 cm uzunluğunda ve genellikle sarı olan domates çiçekleri bir sap üzerinde 3-12 adettir. Genellilke kırmızı, yenilebilen meyvesi yabani bitkilerde 1-2 cm çapında iken, kültür bitkilerinde daha büyüktür.Çoğu vitamin bu meyvede bulunur ve kanseri önleyici yapısı vardır.Bu vitamin ve önleyici minareller domatesin kabuğunda bulunur. Kabuk-vitamin, çekirdek-çoğalma.
ABD'de 1893 yılında mahkeme sebzelerle birlikte saklanıp yenildiğinden onu sebze diye sınıflandırmıştır fakat gerçekte meyvedir. Domatesin ilginç bir tarihi vardır. Bolivya ve Peru da yabani sarı renkli bir domates türü bulunmuş ve sonra Meksikada yetiştirilip, Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfinden sonra Avrupa'ya gemilerle gönderilmiştir. italyanlar sarı renginden ötürü onu altın elma olarak adlandırdı, ama çok geçmeden kırmızı türleri ortaya çıktı. Domates Amerika'da ilk defa Thomas Jefferson tarafından yetiştirildi. Ama pek çok insan zehirli olduğuna inanarak yemeyi reddetti, ta ki 1900'e kadar. Uzun zaman önce, pek çok Avrupalı için aşk elmasıydı, çünkü insanları romantik yaptığına inanılıyordu. Dünyada pek bilinmeyen bu meyve çok etkilidir.
2005 yılının verilerine göre Dünya'da her yıl 125 milyon ton domates üretiliyor.En geniş üretimi yapan Çin, onu ABD ve Türkiye izliyor.
malum domates manşetlerden inmiyor. bir domates yazısı da buzz dan gelsin öyleyse...
tabakta tek kalan domates psikolojisi
herkesin birilerinden sürekli olarak birşeyler kaçırdığı, nezaketin-saygının neredeyse hiçe sayıldığı bir dönemde insanlar; tüm nazikliklerini, tüm bastırılmış duygularını yüzüstüne çıkarırcasına salata tabağında kalan tek domatesi yemeğin sonuna doğru birbirlerine sunarlar.
sofrada bulunan herkesin doyum sınırına yaklaştığı bir zamanda sanki yeniden iştah kabartırcasına büyük bir kayıtsızlıkla kurulur salata tabağının tam ortasında kalan tek domates.
bir ara nezaketi bir kenara bırakan ama çatalın masada bulunan başka bir ürünü seçmesiyle yine domatese ulaşamayan kişi, hemen yaptığına pişman olurcasına yanındakilere ikram eder, tabakta tek kalan domatesi...
kiminin sofradakilerle konuşurken gözü takılır domatese, kimi de 'yese biri de şu domatesi bitse bu işkence' diye aklından geçirir.
sofradan kalkma zamanının iyice yaklaştığı bir anda tüm cesaretini domatese doğru toplayan ve sonra vazgeçen kişi sayısı oldukça fazladır.
onca yemek, salata tabağındaki onca ürün yenmiştir ama ah o tek kalan domates! ...
işte herkesin bilincinde o domatesi yemek isteği yer almaktadır. yemek boyunca bu tür düşünce ve eylemler devam eder.
ve sonunda...
kimsenin yemeğe kıyamadığı, birbirine ikram ettiği, devamlı gözünün takıldığı o iştah kabartan domates herkesin aklında kalarak çöpe atılılır.
oysa ki biri çıkıp 'ben onu istiyorum' deme cesaretini gösterse hiç olmazsa bir kişi mutlu olacak; gözönünden kalktığı için de kimsenin aklına takılmayacak olsa da tabakta tek kalan domates psikolojisinden kimse ders almamışçasına her seferinde aynı olgu tekrarlanır.
ve her zaman, her koşulda devam eder
tabakta tek kalan domates psikolojisi...
edit:
94-95'li yıllarda gözlemlemek ve farklılıkları yakalamak üzerine yazdığım bir ödev yazısı.... şimdi bu yazıya daha çok şey ekleyebilirim ve düzeltmeler yapabilirim ama o zamanki ruhu yakalamak adına yazıya dokunmak istemedim... *
ezilip suyu çıkartıldığında salça, dilimlendiğinde beyaz peynir yanı aparatifi, bütün haliyle yuvarlak, oval gibi şekillerde görülen kırmızı dye bilinip son zamanlarda kıpkırmızısına rastlanamayan sebze.
10 liraya kadar çıkabileceği tahmin ediliyor. şu sıralar en ucuz domatesin kilosu 4.5 liraya satılıyor. geçen yılın fiyatlarını sekize katladı. iyi para, spekülatörlere gün doğdu.
nabzının tutulmasına gerek olmayan sebze.
eskiden kış mevsiminde domates yenmezdi.
he madem yiyeceksin o zaman 10 lirayı da vereceksin.
çileği kışın yiyor musun?
dağılın şimdi.
Yemeklerde koca koca, kabuklu kabuklu gördüğümde, kenara ayırdığım meyve. (Evet meyve)
Bundan sonra kenara ayırmak değil, ilk önce yiyeceğim meyvedir.
(bkz: Saygımız büyük.)
kahvaltılarımızın, yemeklerimizin bir numaralı sebzesi domates'cim.
ne oldu sana böyle?
eskiden salatalığın can yoldaşıydın. zeytin ve peynir nasıl mükemmel bir ikiliyse, sen de salatalığın yanındaki destekçisiydin. soğan kavrulunca sen girerdin tencereye ilkin.
yemeklere girer, sulu sulu, ekişili ekşili, kırmızı kırmızı yapardın. salatan olurdu. tuzlayıp yerdik seni, ya da ekmekle yerdik olmadı. bak melemen vardı bir de mesela. sonra senin çorban olurdu mis gibi. hatta turşun da kurulurdu, pilava da girerdin. bulgur ya da pirinç farketmeksizin. reçelinin bile yapıldığını duydum biliyo musun?
yani diyorum ki domates; sen o kadar ekonomik ve güzel bir lezzettin ki, analarımız senin her şeyinden sonuna kadar yararlanırlardı. her şeyin olurdu senin be. patates gibi mesela.
şimdi ne oldu da ayrı düştük güzel domates. seni kimler aldı?
şimdi salatalık sensiz, peynir ve zeytin üzgün. oldu mu şimdi?
