Anadolu medeniyetleri, mimari açıdan günümüze eşsiz eserler bırakmıştır. Bunlardan biri de Sivas’ta inşa edilmiş olan ve UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan Divriği Ulu Camii’dir. Burası yalnızca bir cami değil, döneminde hem bir hastane hem de bir medrese olması amacı ile inşa edilmiş bir külliyedir.
Sivas ve Divriği etrafına insanların yerleşmesi, Hititlere dek dayanmaktadır. O zamanlardan bu zamana dek Divriği’de birçok Anadolu medeniyeti hüküm sürmüştür. Ancak Divriği Ulu Camii gibi bir eseri inşa edecek olan Anadolu Selçukluları‘dır. 1228 yılında, Anadolu Selçuklu Devleti çatısında altında bulunan Mengücek Beyliği tarafından bu yapının inşasına başlanmıştır. Divriği Ulu Camii, Süleyman Şah’ın oğlu Ahmet Şah tarafından inşa ettirilmiştir. Darüşşifa, yani şifahane ise Ahmet Şah’ın eşi Melike Turan Melek tarafından inşa ettirilmiştir. Bu gizemli ve kompleks yapının mimari tasarımı ise Muğis oğlu Ahlatlı Hürrem Şah’a aittir.
1228 yılında inşası başlayan Divriği Ulu Camii, başlangıç tarihinden 15 sene sonra, 1243 yılında tamamlanmıştır. Türk – islam mimarisinin başyapıtı olarak anılan bu eserin kompleks bir yapı olarak bahsedilme sebebini açıklayalım. Bu yapıda türbe, cami ve hastane yer almaktadır. iki kubbeli türbesi olan bir cami ve buna bitişik olarak hastaneden oluşmaktadır. Darüşşifa, hem hastaların tedavi edilmesi hem de insanların hekimlik yönünde yetiştirilmesine yönünde hizmet vermektedir. Bu nedenlerle Divriği Ulu Camii medrese ve külliye nitelikleri taşımaktadır.
Yukarıda bahsedildiği gibi camiye bitişik olan Darüşşifa kısmı iki katlıdır ve bir avluya sahiptir. Yapının içerisinden su kanalları geçmektedir. Ayrıca bir havuz da bulunmaktadır. Muhteşem mimari ile yapının içerisinde su sesi yankılanmaktadır. O dönemlerde, ruh ve sinir hastalıklarının tedavisi bu şifahanenin içerisinde ney çalınarak müzik ile su sesinin harmanlanması ile tedavi edilmekteydi. Daha sonraları burası hekimler yetiştirmek adına medrese olarak uzun seneler boyunca hizmet vermiştir.
Camiyi yaptıran Ahmet Şah ve eşi Melike Turan Melek’in kabirleri, aileleri ile beraber darüşşifada bulunmaktadır. Aynı zamanda baş mimar Muğis oğlu Ahlatlı Hürrem Şah olmak üzere, yapının diğer mimarları da yine buraya defnedilmiştir.
Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, hem mimari açıdan hem de içerideki taş işlemeleri nedeniyle UNESCO Dünya Miras Listesi’ne adını yazdırmıştır. UNESCO Dünya Miras Listesi’ne Türkiye’den girebilen ilk eser, bu yapı olmuştur. Sahiden de, yapının plan şekli ve içerisindeki süsleme detayları görenleri kendine hayran bırakmaktadır. Bu yapının mimari açıdan barok tarzına yakın olduğunu söylemek mümkündür. Bu nedenle Türk – islam mimarisinde benzeri olmayan bir yapı olarak tarihe geçmiştir.
Genellikle Tiflisli ve Ahlatlı taş ustalarının elinden çıkmış olan taş oymaları, görülmeye değerdir. Yapının tüm taç kapılarında bu olağanüstü üç boyutlu taş oymalarını görmek mümkündür. Neredeyse heykele yakın bir yüksek kabartma tekniği kullanılmıştır. Yapı kompleksinde üç tane camide, bir tane de darüşşifada olmak üzere toplamda dört kapı bulunmaktadır. Her bir kapının tasarımı eşsizdir. Ancak caminin kapılardan biri olan ve “Cennet Kapısı” olarak adlandırılan kapı en görkemli olanıdır. Kapının üzeri cenneti simgeleyen motiflerle bezenmiştir.
Bir diğer kapı olan Taç Kapı ise, darüşşifanın giriş kapısıdır. Bu devasa kapı öyle bir mühendisliğe sahiptir ki taş olmasına rağmen dönebilmektedir. Ancak ne yazık ki 1939 senesindeki Erzincan depremi bile bu özelliği artık yok olmuştur.
Batı Kapısı’na gelecek olursak, burada bizleri büyük bir mühendislik sırrı beklemektedir. Mayıs ve Eylül ayları arasındaki süreçte, ikindi vaktinden 45 dakika evvel bu kapıda bir insan gölgesi belirmektedir. Öncelikle elinde Kuran-ı Kerim tutup onu okuyan insan şeklinde olan bu gölge, ezan vakti yaklaştıkça namaza duran bir insan şeklini almaktadır. 1200’lü senelerde olduğu düşünülürse, bu gerçekten harika bir mühendislik ve mimari başarısıdır. Maalesef bunu fark eden bizler değil, Japonlar olmuştur.
Divriği Ulu Camii’nde göze çarpan bir diğer mimari detay ise, caminin içerisindeki tahta minberdir. Bu minberin malzemesi, dünyanın en uzun ömürlü ağacı olan abanoz ağacıdır. Bu nedenle bu eşsiz minber, günümüzde halen orijinal halini korumaktadır. Bu parçanın yapımı, neredeyse caminin yapımı kadar uzun sürmüş ve yaklaşık 12 – 13 senede tamamlanmıştır. Minber, çok güzel detaylar içermektedir. Bu detaylardan en güzeli ise, parçanın bütünlüğünün bozulmaması adına tahta çivi kullanılmasıdır. Yalnızca minberi güçlendirmek adına demir çiviler kullanılmış, ancak bu çiviler dışarıdan görülmeyecek şekilde ustalıkla gizlenmiştir.
Divriği Ulu Camii’yi Evliya Çelebi şöyle anlatmıştır: ‘Methine diller kısır, kalem kırıktır”. Sahiden de, gidip görmeden bu camiiyi anlatma çabası beyhudedir. Öylesine ihtişamlı bir yapıdır.
anne tarafından memleketimin ulu camisidir, bilhassa selçuklu mimarisi hayranıyım.
bizzat bu topraklarda 1950lerden önce inşa edilmiş camilere bakarsanız, hepsinde az çok bir mimari derinlik ve teknik yaratıcılık görürsünüz.
şu zamanlarda restorasyon nedeniyle ibadete kapalı ziyarete ise sadece hafta sonları açık olan ülkemizin belki de en değerli tarihi eseri...
ibadete tamamen kapatılması, ziyarete ise çok çok çok katı kural ve yasaklamalar getirilmesi gereken ayrıca restorasyon işlemleri yapının orijini korunarak dünyada bu işin en ehli kişilere verilmesi gereken şaheser...
cami ve şifahane yan yanadır. gezip görülmesi elzem olan bir güzelliktir. bütün taç kapılar güzelliği nedeniyle ana kapı gibi algılansa da camilerde ana kapı, girince karşında kıbleyı (mihrap) bulduğun kapı ana kapıdır. o da kaleye bakan yöndedir.
bu ülkenin utancıdır. ancak; geri zekalı, acımasız, sorumsuz bir toplum tarafından böylesine kaderine terk edilirdi. bu topraklardaki en güzel tarihi eserdir...
cennet kapısında güneşin geliş açısına bağlı olarak saat 07.00 sıralarında ortaya çıkan namaz kılan kadın silüeti ve batı kapısında (taç kapı) ikindi vakti görülen yaklaşık 4 metre uzunluğundaki namaz kılan erkek silüeti ile şah kapısında saat 09.00 sıralarında oluşan ve eseri yaptıran Ahmet Şah ın başını temsil ettiğine inanılan gölge, eseri gezen yerli ve yabancı turistlerin ilgi odağı olmuş camiidir.
gidip görenin hayran kalabileceği, bu topraklardaki en güzel bir iki tarihi eserden biridir. buna rağmen umursanmaz, ve kaderine terk edilmiş haldedir. kimse bu eserle adam gibi ilgilenmez yıllardır. ya gazetelerin sütunlarını doldurmak için ara haber olur yada bir siyasetçi yalandan umurundaymış gibi gibi ziyaret ettiğinde. birde yıllardır, tekrar edilen restorasyon haberleri. bizim eşşek kafalı siyasetçilerimiz ve bürokratlarımız boş boş şeyleri günlerce tartışır ama böylesine önemli bir esere vakit ayırıp önemsemezler. nasıl kültür, sanat ve tarih düşmanı bir toplum olduğumuzunda bir anıtıdır, bu eser.
gündüzleri elini kolunu sallayanın tek bir görevliyle karşılaşmadan bahçesinde dolaştığı tarihi eser. ulan millet kıçı kırık tarlasında böyle dolaştırmıyor milleti.
böylesine muhteşem bir tarihi eser ile kimse ilgilenmiyor, adeta kaderine terk edilmiş durumda. yüzyıllardır ayakta durması büyük mucize hele ki böyle bir memlekette.* türkiye'nin belkide en önemli tarihi eseridir ama sallayan yok.
özelleştirmelere karşı olan bir insana bile ulan keşke, caponlara satılsa dedirtir. hiç değilse kıymetini bilir adamlar.
çeşitli zamanlarda medyamızda haberlere konu olan muhteşem tarihi eser, yalnız bu haberlerin hiç birinde bu esere yeterince -hatta hiç- ilgi gösterilmediğinden bahsedilmez. varsa yoksa "sütun doldurmak". bi gün çok geç olacak ama...
Gündüz güneş vurduğunda üzerinde namaz kılan adam - kadın gölgesi görünür.Hemde bu gölgeyi oluşturan hiçbir etken yokken.Ve bu sırrı ilk kez japon bir turist çektiğği fotoğrafta keşfetmiş.Gerçekten ekileyici.
Sivas ilinin Büyük ilçelerinden biri olan Divriği; Hitit imparatorluğundan itibaren iskan görmüş önemli bir yerleşim merkezidir. ilçede bulunan zengin demir madenlerinin Mezopotamya? ya ihraç edilmesi ilçenin zenginliğini artırmıştır. Bu nedenle ilçe tarihin her döneminde önemli bir yerleşim merkezi olmuştur.
Roma ve Bizans dönemlerinde de önemini yitirmeyen ilçe; Bizans devrinde Tepbrike olarak yaygın bir hal almış ve Türklerce Divrik adıyla anılmıştır.
Mengücekoğullarından Ahmet Şah ile Melike Turan tarafından M. 1228 tarihinde yaptırılmıştır.
Yapılara ait H. 641 M. 1243 tarihli vakfiye bulunmaktadır. Camiye bitişik olarak inşa edilen darüşşifanın meydana getirdiği dikdörtgen planlı yapı bloğu, Divriği Kalesi?nin bulunduğu kayalık tepenini güney batı yamacında doldurularak tesviye edilmiş eğimli bir arazide bulunmaktadır.
Divriği Ulu Camii ile Darüşşifası birbirine bitişik iki ayrı işlevli yapıdan meydana gelmiştir. Bu eşsiz anıt Anadolu Türk tarihinin en önemli yapısıdır. Görkemli anıtın yeri siluet olarak çevresine uyumu da düşünülerek seçilmiştir. Mimari etkileri ouşturan komposizyon, cephe güzelliği, malzeme seçimi, plastik anıtsal etki, ışık ve gölge yönünden de üstünlük taşır.
Albert Gabriel " Anadolu Türk Anıtlarının en dikkate değer olanı Divriği Ulu Camidir" demektedir. Voin Berchem " islam sanatının en hayret ve hayranlık uyandırıcı eserlerinden biri Divriği Ulu Camii''dir " demektedir.
UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Kültür Mirası olarak kabul edilen ve Avrupalı Bilim Adamlarınca "Anadolu'nun El Hamra'sı" olarak kabul edilen Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası'nın onarımına yönelik çalışmalar Vakıflar Genel Müdürlüğü, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ile Sivas Valiliği tarafından yapılan protokol gereği yürütülmektedir. *
kuzey taç kapısında, kapının etrafını süsleyen sonsuz güzellikteki tacın, üst sağ ve sol köşelerinde bir gül ve bir bülbül vardır. karşıdan bakınca birbirinin aynısı gibi durur ancak dikkatli bakıldığında fark görünür. güneş doğarken ana kapıda namaz kılan bir gölge belirir. şöyle de denilebilir:
gül ile bülbülü taşa vurmuşlar
geçip karşısına seyre durmuşlar
saatleri hep sehere kurmuşlar
mengücekler kıyama dursun diye
...
(nevai)
cami'nin ana giriş tarafında iki duvarın bitiştiği yerde iki kartal motifi vardır. birisi tek başlı, ek ayağı kalkıl, başı öne doğru eğik. diğeri çift başlı klasik selçuklu kartalı. mengücekleri temsil eden kartal, selçukluyu temsil eden çift başlı kartala hürmetini göstermektedir.
camiyi yaptıran ahmet şah ve turan melek'in silüetleri de duvarda yerini almıştır.
bu sözlükte belki her şeyin tanımı yapılabilir. en zor yapılacak olan divriği ulu cami ve şifahanesidir. taşın ruhunu gören, bir ömür binayı seyretmekle geçirmek isteği duyabilir.
bir kırgız arkadaşım camiyi gezerken bana "bunu yapan ya deliydi, taşla uğraştığını farketmedi, ya da bu malzeme o zaman taş değildi, yumuşak bir şeydi, sonradan taş olmuş" dedi.
