ikinci dünya savaşı sonucunda filistin dolaylarında ülke kurmaya çalışan (oldukça başarılı olan) yahudilerin en çok kullandığı yöntemdir ve ne kadar etkili kullandıklarıda günümüzde belirgince görünmektedir. kelime anlamı olarak geçmişi yorumlayarak geleceğe yön vermek denilebilir
laplace şeytanı teorisiyle zirveye ulaşan akımdır. kısaca determinizm; hiçbir şey belirsiz değildir, her şey kendinden önceki sebebin bir sonucudur, biz bu sebebi bilsek de, bilmesek de demektedir.
bu alandaki önemli isimlerden biri olan ilk istatistikçi diyebileceğimiz Abraham De Moivre ölümüyle(kendince) teorisini doğrulamıştı. bütün verilere sahip olduğumuz taktirde herşeyi hesaplayabileceğimizi savunuyordu.
Hayatının son dönemlerinde her gece fazladan 15 dakika uyuduğunu fark etmişti. Eğer uykusu her gece 15 dakika uzuyorsa, 24 saat uyuduğu gün ölecekti, De Moivre bu günü 27 Kasım 1754 olarak hesapladı ve o gün öldü. Tabii ki bu teorisini tam olarak kanıtlamaz, ama doğru ölçümlerin yapıldığı zaman her şeyi tahmin etmenin mümkün olduğunu gösterebilir.
bilimsel bir metod olarak ele alınırsa harika şükela çok şeker bir bakış açısıdır (hoş kuantum burda da sikip attı ya neyse). ancaak iş felsefeye dökülürse orada determinizm sıçmaktadır 20. yüzyıl felsefeleri zaten determinizmi alaşağı etmiştir ancak idealist kesim ısrarla bu yoldan ilerlemektedirler ve insanların kafalarını ütülemektedirler. hasılı evet bir şeylerin nedeni olabilir ancak bu her şeyin bir nedeni olacağı anlamına gelmemektedir. şans-tesadüf-absürt-anlamsızlık da evrenin olgularındandır ve yabana atılmamaları gerekmektedir.
gerekircilik, hakikatte idealist söylemdir. olasılığı dışlar, kategorik nedensellik. marksist materyalist diyalektik,gerekirci bağlamın idealist-metafizik bağlarını çözer.
nedensellik evrenseldir, ama nesneldir. maddi manevi hayata bilinmez eklenti değil, maddi hayatın ırasıdır. gerekicilik bağlamı dar anlamda amaçlılıkla sınırlı değildir. kedi fareyi tutuyorsa, kedi fareyi yakalamak için yaratılmışlık gibi saçmalığı reddeder. nedensellik kaba zorunluluk değildir, maddi hayat olasılığı, rastlantıyı bağrında taşır. ama rastlantı her şey değildir. buradan zorunluluğu dışlamak da imkansızdır. maddi hayat zorunluluğu hemde güçlü taşır.
bu bağlamda neden sonuç ilişkisi birbirinden kopuk değil, iç içe, birbirinin üstüne devrileen, belirlerken belirlenen bağlamda ele alınır.
belirlenimcilik olarak bilinen bu teori 18 yy. mekanik felsefenin revaçta olduğu yıllarda altın çağlarını yaşamıştır. bu teoriye göre evrende ortak şaşmaz bir akıl ve düzen vardır, dolayısıyla herşey bu akla uygun olarak yürür. bugün olan şeyler dünün zorunlu bir sonucudur. "bugün" de yarının nedenidir. gelecek kestirilimez ama bellidir. bu yüzden geleceği değiştirmek için yapılacak girişimler ve hareketler bütün içinde eriyip gidecektir, sönük kalacaktır. bu yüzden düzeni değiştirmeye çalışmak yersizdir. özünde dogmatik ve muhafazakar bir teoridir. marksist felsefe tarafından da ele alınmış ve sosyalizmin kapitalizmin doğal bir sonucu olduğu ve birgün komünist toplumun kurulacağı savunulmuştur.
bütün olayların Özgür iradeyi ve insanın başka türlü davranabilme imkanını kabul etmeyen birtakım önceden var olan zorunlu nedenler zincirinin zorunlu olarak belirlediğini savunan teoridir.
her olayın neden-sonuç ilişkisi içerisinde geliştiğini savunan felsefi görüştür. katı deterministlere göre evrenin başlangıcıyla ilgili tüm bilgilere sahip olursak evrenin sonuna kadar gerçekleşecek olan tüm olayları matematiksel olarak bilebiliriz. ancak deterministlerin bu fantezisi kaos teorisi ile çökmüştür.
newton fiziğine hakim olan görüş budur. ancak kuantum teorisi ile birlikte tahtı sallanmıştır.
bulutların dağılışını, yağmurun yağışını, karın oluşumunu, hayatı, fırtınaları, hortumları, girdapları ve kuantum fiziğinin ilgi alanına giren pek çok kaotik durumu açıklamaktan aciz olan felsefi terim.
Kaos teorisi ile yakından ilişkisi olan bir ideolojidir. Descartes in öncülüğünü yaptığı bir akımdır. Genel olarak her olayın bir başka olayın nedeni ya da sonucu olduğu prensibine dayanır. Teorik olarak bir insanın sözgelimi tüm hava koşulları, rüzgar direnci, ağırlık vs vs gibi durumların bilinciyle attığı bir bozuk para atışının sonuçlarını bileceğini dolayısıyla olasılık diye bir şeyin ya da rastlantısal bir şeyin olmadığının savunmacılığını yapar. Bir şeyin "random" olması, bizim tüm parametrelere yeterince hakim olmamamızdan mütevellittir. Kendi içerisinde çok mantıklı olmasına karşın, her olayın bir diğerinin sonucu ya da sebebi olmasının kendi içinde paradoksal olması ( o zaman ilk olay nedir ? gibi ) problemlidir. Dindar bakış açısına da bu bağlamda ters düşer.
ayrıca kuantumla çürütülmesini çok saçma bulurum. oradaki belirsizlikten kasıt bizim için, var olan ölçüm kriterlerine göre belirsiz oluşu, insandan bağımsız evrende belirsiz oluşu değil.
ayrıca (bkz: özgür irade var mıdır)
sıralı ilişkiler biçimi. ''önceden şu oldu ve bu yüzden oldu, bundan ötürü de şu an bu olacak. şu an bu olduğu için de ileride şu olacak'' kafasıyla gider en basit anlatımıyla. neden-sonuç ilişkisi özetle. düşünmeyi, özgürlüğü eleştirdiği ve tam kararlı olduğu için yeniliklere kapalılık olarak eleştirilir.
kader ve kaza ile ciddi ilişkiler içinde olduğunu düşündüğüm descartes in ortaya attığı felsefik zamazingo.
biz insanoğlu binlerce yıldır ''kaza ve kader'' var dedi kimse iplemedi. demekki birşeyin önceki halini bilmek şuanki durumunu bilmek ve gelecekteki durumunu bilmek diye birşey varmış. olasılık hesabı yapılarak hiçbirşeyin tesadüf olmadığı ortaya konulmuş. ama evren öyle birşeyki , onun geçmişte başından neler geçtiğini hesaplamak imkansıza yakındır. milyarlarca gezegenden oluşmuş galaksiler , milyarlarca galaksiden oluşmuş evren . belkide böyle bir evrendende milyarlarca var. 13,5 milyarlık evrende henüz ışığı görüntüsü bize gelmemiş tirilyonlarca gezegen var. halbuki ışık saniyede 300000 km basıyor. 13 , 5 milyar yılda daha bize ulaşamamış ışık tan bahsediyoruz. ha bu arada daha karadelikler var. sen şimdi bunca olaylar arasında bu işi nasıl hesaplayacaksın orasını bilemem.
şuan sadece insanı ele alsak bile , insanda milyarlarca molekül var. bunları tektek nasıl yazıp çizip inceleyeceksin. yahu onu geçtim bir dna nın sarmal yapısını incele taşaklarını öperim senin descartes dayı. bunu hesaplayan bir güç varsa eğer ki sen tesadüf diye birşey yok diyorsun descartes amca , ozaman bizim inandığımız allah neden geleceği bilmesin. çünkü biz allahın olduğuna inanırız ve o allahın herşeyi kaderimize yazdığını biliriz. e sen şimdi çıkmış hesaplarsak hiçbirşeyin tesadüf olmadığını anlarız diyorsun. ama allah a ve onun kaderine karşı çıkıyorsun. demekki allah varsa eğer bunuda hesaplamıştır.
