haliyle hem burdaki hem seçim kanunundaki tanımından çok fazla şey anlamak pek mümkün değil. seçim kanunundaki tanım ve sistemin işleyişinin özeti açıklaycı olmaktan çok uzak ve kafa karıştırıcı. o sebeple bu kadar seçim atmosferine boğulmuşken olay nedir ne değildir, illere milletvekili dağılımı nasıl yapılmaktadır bir örnekle açıklamakta fayda var.
7 milletvekili çıkaracak bir ilde;
a partisi : 120
b partisi : 50
c partisi : 28 oy almış olsun.
- bölme işleminin kolaylığı ve anlaşılabilirlik açısından örneklemede genelde bu veya benzeri rakamlar tercih edilir-
ilk önce tüm partilerin aldıkları oylar bire bölünür ve en yüksek olana bir milletvekili verilir. yani mantıksız gibi görünen bire bölümden kasıt en fazla oy alanın kafadan bir milletvekilinin hanesine yazıldığıdır. bu ilk turda a partisi bir milletvekili alır.
sonra a partisi 1 milletvekili aldığı için oy sayısı çıkardığı milletvekili sayısı + 1'e, yani 1+1=2'ye bölünür. diğerleri ise henüz milletvekili çıkarmadıkları için 1'e bölünmeye devam eder. bu durumda;
a partisi: 120/2=60
b partisi: 50/1=50
c partisi: 28/1=28 olur.
yine a partisi yüksek olduğu için bir milletvekili daha çıkarır.
üçüncü aşamada a partisi 2 milletvekiline sahip olduğu için oyları 2+1=3'e bölünür. diğerleri ise henüz milletvekili çıkaramadıkları için 1'e bölünmeye devam ederler. 3. tur neticesinde;
a partisi: 120/3=40
b partisi: 50/1=50
c partisi: 28/1=28 olur.
bu defa b partisi yüksek olduğu için bir milletvekili çıkarır.
4. turda a partisi o ana dek 2 milletvekiline sahip olduğu için 2+1= 3'e bölünmeye devam eder. b partisi 1 milletvekiline sahip olduğu için 1+1=2'ye bölünür. c partisi henüz milletvekili çıkaramadığı için yine 1'e bölünür. bu tur neticesinde dağılım şöyle olur;
a partisi: 120/3=40
b partisi: 50/2=25
c partisi: 28/1=28
böylece a partisi bir milletvekili daha çıkarır.
5.turda a partisi 3 milletvekiline sahip olduğu için 3+1=4'e bölünür. b partisi bir milletvekiline sahip olduğu için yine 1+1=2'ye bölünür. c paritisi 1'e bölünmeye devam eder.
a partisi: 120/4=30
b partisi: 50/2=25
c partisi: 28/1=28'dir.
a partisi bir milletvekili daha çıkarır.
6. turda a partisi 4+1=5'e bölünür. b partisi 1+1=2'ye bölünür c partisi 1'e bölünür. bu turda
a partisi: 120/5=24
b partisi: 50/2=25
c partisi: 28/1=28 dir
c partisi bir milletvekili çıkarır.
sonraki turda a partisi o ana kadar 4 milletvekili sahibi olduğu için yine 5'e bölünür. b partisi tek milletvekiline sahip olduğu için 2'ye bölünür. c partisi de tek milltevekiline sahib olduğı için yine 1'e bölünür. bu turda;
a partisi: 120/5=24
b partisi: 50/2=25
c partisi: 28/2=14 olur
b partisi en yüksek olduğu için bir milltevekili daha çıkarır.
nihayet o ilin çıkaracağı milletvekili sayısı olan 7'ye ulaşıldığı için işlem biter. şu halde;
a partisi 4
b partisi 2
c partisi 1 milletvekili çıkarmıştır.
22 temmuz seçimlerinde uygulanacak olan d hondt sistemi kabaca ve pratik olarak bu şekilde işler. ancak bir de ülkemizde uygulanan anti demokratik yüzde 10 barajı sebebiyle sadece ülke genelinde yüzde 10'u geçebilen partiler bu hesaba dahil edileceklerdir. görüldüğü üzere zaten yapısı itibariyle yüksek oy alanların lehine işlerken bir de yüzde 10 barajının eklenmesi ile iyice ufak partilerin sesini kesen, temsilde adaletin çok uzağında seyreden bir sistem olmuştur.
belçikalı bilim adamı victor d'hondt tarafından geliştirilen ve ülkemizdeki seçimlerde milletvekili sayısını hesaplamak için kullandığımız method. dhondt yönteminde partilerin aldıkları oylar sırasıyla 1,2,3,4.....e bölünür ve bir seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşılıncaya kadar bu işleme devam edilir. bölme işlemi sonunda ortaya çıkan oy itibariyle, o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekilleri partiler arasında büyükten küçüğe doğru ,alınan oy oranında paylaştırılır. ancak, bireysel tercihlerin yansıtılması açısından dhondt sistemi olumlu sonuçlar vermez. türkiye uygulamasında da görüleceği gibi bu sistem küçük partilerin aleyhine, büyük partilerin lehine işlemekte, oy oranları ile meclisteki sandalye oranları arasında önemli farklılıklara, yol açmaktadır.
günümüzde çoğu ülkede kullanılan, büyük partilerin lehine işleyen seçim sistemidir. bu yöntemin benzeri webster metodu daha adil dağılım sağlar. seçim barajını kaldırırsak ve webster metoduna geçersek daha demokratik bir ülke oluruz.
Uluslararası ilişkiler bölümündeki klasik sınav sorularındandır. Partilerin aldığı oylar sayılarıyla verilir, siz de bu seçim sistemine göre hangi parti kaç milletvekili çıkartıyor hesaplarsınız.
