keşif denildiği zaman akla insanlar tarafından daha önceden bilinmeyen bilgilerin veya yerlerin bulunması gelir. coğrafi keşifler denildiği zaman ise, amerika'ya avrupalıların ulaşması bir keşif olmaktan ziyade "avrupalılar" için yeni bir buluştur. amerika'da daha önce insanların bulunduğunu ve orada yaşayan insanlar tarafından medeniyetlerin(aztek, maya vs.) kurulduğunu göz önüne alırsak coğrafi keşif tabiri biraz aşağılayıcı anlamlar içermektedir.
ticari yollar anlamında, ümit burnu vs. gibi yeni güzergahların keşfi de söz konusu değildir. bu yollar antik çağlarda bilinen ancak skolastik felsefenin etkisi altına giren avrupa tarafından unutulan yollardır.. yani uzun lafın kısası önceden insanlar tarafından keşfedilen yerlerin "avrupalılar" tarafından tekrar bulunmasıyla bu adamlar keşif yapmış sayılmaz. bu onları yüceltmek ve bulup sömürdükleri yerlerdeki yerli insanları aşağılamak onları hakir görmek anlamına gelir.
ipek ve baharat yollarının önemini kaybetmesi, akdeniz limanlarının da önemini kaybetmesi üzerine osmanlının bir nevi yıkılmasına neden olduğu söylenebilir.
genel anlamda uzun yolculuklarla dünyanın bilimeyen yelerini keşfetmeyi amaçlayan seferleri kapsamakla birlikte, özellikle 15-17.yy.lar arasında en bilinen örnekleri arasında kristof kolomb da yer alan avrupalı denizci ve kaşiflerin dünyanın bilinmeyen bölgelerine ulaşma amaçlı seferlerini niteleyen bir ifadedir. * (bkz: 16 ve 17 yy da kuzey geçidi arayan denizciler)
tarih kitaplarında osmanlı'nın yükselme dönemi, istanbul'un fethi konularından sonraki konudur. osmanlı'nın yükselme döneminde başlamıştır bu keşifler. bu keşifler avrupanın gelişmesinin temeli olduğuna göre osmanlı en yüksek döneminde bu keşifler fırsatını tepmiştir. bu fırsatı iyi değerlendiren ingilizler ise dünyaya egemen olmuşlar, ingilizceyi dünya dili yapmışlardır.
hızır reis, oruç reis gibi osmanlı denizcileri bu keşifleri yapmış olsalarda bunların yaptıkları belli bir aşamadan ileri gidememiştir. avrupalılar bu keşifler ile birlikte dünya'nın büyük devletleri olmuşlardır.
portekizlilerin kiliselere büyük meydan okuyarak çıktıkları keşif gezisidir. ümit burnu bulunarak başarılı olmuştur. Bu keşifler sonucunda kiliseye olan güven azalmış, sömürgecilik başlamış dolayısıyla avrupa hızla zenginleşmiş, osmanlı aksine duraklama dönemine girmiştir.
avrupa devletlerinin, 15. yy sonların da, başlayıp 16 yy boyunca, devam ettirdikleri yeni yerler bulma girişimleridir. keşifleri ilk başlatan ülke portekizdir. onları ispanyollar izlemiştir.
14. yüzyılın sonlarından başlayarak 16. yüzyıla kadar avrupalıların yeni ticaret yolları keşfetmek adına yeni deniz yolları araması sonucu oluşturdukları organizasyon, gezi amerika'da dahil pek çok popüler kıtanın keşfiyle son bulmuştur.
15. yüzyılda özellikle bir çok avrupa ülkesi, avrupada son derece pahalı olan ipek ve baharat'ın önemini anlamış ve hindistan'a ulaşmanın, ticaret yapmanın bir yolunu aramasıyla başlamıştır. hindistan'a karadan ulaşmak o dönem ve koşullar içinde oldukça zorluydu bu yüzden hindistan'a ulaşmanın yeni bir deniz yolunun keşfedilmesiyle mümkün olacağı fikri pek çok krala cazip gelmiştir, lakin bu fikirlerle pek çok pinti kral bile hazinesinden yüklü miktarda servet ödemiştir dönemin önde gelen denizcilerine.
özellikle portekiz tahtına prens henry'nin tahta geçmesiyle başlayan coğrafi keşifler, onun kurduğu okullardan çıkmış vasco de gama, bartolomeo diaz gibi pek çok ünlü denizcilerle başarılı sonuçlar elde etmiştir.
ancak bugun amerika'yı keşfetmesiyle ünlünen ve en popüler denizci olarak tanınan kolomb bile amerika kıtasına doğru gitmeyi tercih ederken yeni bir kıta için değil, dünyanın diğer tarafından dolanıp hindistan'a ulaşabileceğini düşünmüş ve ispanyol ve portekiz krallarına bu şekilde bir fikir ortaya atarak desteğini almaya çalışmıştır, ancak bunun imkansız günümüz şartlarında anlaşılacaktı.
coğrafi keşifler dediğimiz şey aslında eski dünyalıların yeni yerler öğrenmesi sürecidir. bununla birlikte, bu yeni yerleri öğrenmek salt bir entelektüel faaliyet olmamıştır. entelektüel ve maceracı bir faaliyet olsa bile sonuçları bununla sınırlı olmamıştır. kimilerinin zenginliklerini, hükümranlıklarını arttırmışken başkalarının zenginliğinin ve hükümranlığının azalmasına mal olmuştur.
bu sonuçları doğuran temelde iki husus vardır. Birincisi; amerika kıtasının eski dünyalılarca öğrenilmesi, ikincisi de; avrupa ile uzak doğu arasında deniz yoluyla gidebilmenin mümkün olmuş olmasıdır.
doğuya doğru giden araştırmaların ve keşiflerin başlatıcısı ve bir süre sonra da bunun imkanlarından yararlananlar portekizliler olmuştur. batıya doğru giden ve amerika'yı keşfedenler ise ispanyollardır.
doğuya doğru olan deniz yolunun bulunması afrika'nın en güneyinde ümit burnu'nun keşfidir. bu burundan hareket edilerek ticaret yapmaya başlamışlardır portekizliler. portekizlilerin bu yolu bulup buradan ticaret yapmaya başlamaları en çok iki unsurun aleyhine sonuç doğurmuştur. bunlardan birisi venedikliler diğer de mısırlı müslümanlardır. venedikliler ondan önce akdeniz ticaretini domine etmekteydiler. mısır'a kadar eşyayı getirir oradan da kara yoluyla taşınırdı eşyalar. venediklilerin akdeniz'in her yerinde postları vardı. küçük çaplı bir vali atarlardı liman kentlerine, oradan o kişiler venediklilerin ticaret işlerini yürütürlerdi. mısırlılar da karayoluyla yapılan ticareti kontrol edip bundan kar ederlerdi. mısırlılar ve venedikliler, portekizlilere karşı mücadele etmişlerdir, ticari üstünlüğü kaptırmamak için. ancak çok başarılı olmamışlardır, daha doğrusu talihleri yaver gitmemiştir. çünkü aslında portekizliler uzak doğuya filan giderlerken, yüzlerce gemiden ve binlerce savaşçıdan oluşan filolarla gitmiyorlardı. ya da mücadeleleri bu çapta yürümüyordu. hepi topu bir kaç gemi, bu gemilerde bulunabilecek kadar adamla gidiyorlardı. karşılarına çıkan kişiler de onlardan daha fazla değillerdi. sonuçta, talihli oldukları için portekizliler, bazen ikna, bazen satın alma ve bazen de küçük çaplı çatışmalarla uzak doğu ticaretini ele geçirdiler. 15'inci yüzyılın sonlarında başlayan bu faaliyetler, 16'ıncı yüzyılda, portekizlilerin hint okyanusunda mutlak ticari dominasyonu ile sonuçlandı.
bu arada, kaderin bir cilvesi olarak osmanlıların mısır'ı ele geçirmeleri de portekizlilerin ticaret hayatını ele geçirmelerini kolaylaştırdı, çünkü osmanlı, oradaki hesaplardan pek fazla haberdar değildi. ya da konunun salt siyasi yönleriyle ilgiliydi, ticari yönünü ihmal etti.
ikinci büyük coğrafi keşif olayı ise, zikredildiği gibi amerika kıtasının keşfidir. burasını da ispanyollar keşfetmiştir. daha doğrusu ispanyolları ikna etmeyi başaran cenevizli bir denizci olan kristof kolomb yapmıştır. kolomb'un, amerikayı keşfetmesinin ilk etkisi avrupaya zengin değerli madenlerin getirilmesi oldu. daha sonra da ticaret imkanlarının bir vechesi oldu tabi ki zamanla. amerika'nın keşfi, burayı keşfetmeyi ummadan keşfedilmiştir. atlantik okyanusu'nun ya sonsuz olduğu ve sonunun dünyanın sonu olduğu veya atlantik'ten sürekli batıya gidince asya'nın en doğusuna varılacağı sanılıyordu. bu iki inanç da aynı geçerlikteydi. kolomb asya kıtasının doğusuna ulaşmak için yola çıkmıştı ancak amerikaya ulaştı. doğuya yapılan keşif çalışmaları gibi zahmetli, planlı ve uzun sürmemiştir amerika'nın keşfi. ama dünya'nın kaderini daha fazla etkilemiştir. ancak, burada keşfedilen amerika aslında güney ve orta amerikadır. zira, ispanyolalr esasında buralarla ilgiliydiler. kuzey amerika firansız ve inglizler eliyle keşfedilip cukka edilmiştir. sonra zamanal fransızlar biraz bunlardan mahrum kalmış ingilizler silip süpürmüştür. ancak, amerikan refah hayatını etileyen esas amerika keşfi orta ve güney amerikadır. kuzey amerika'nın keşfi avrupa'ya sınırlı katkıda bulunmuştur, daha ziyade abd'nin kurucuları olna insanlara yaramıştır bu keşif.
ispanyollarla portekizliler bir süre sonra coğrafi keşiflerin getirileri konusunda çeşitli mücadelelere girmişlerdir. bunun üzerine papa, iki kez, değişik sınırlar belirleyerek, bir çizginin batısının ispanyol etkisinde doğusunun ise portekizlilerin etkisinde kalmasına karar vermiştir. bu karar uygulanmış bir süre sonra da es geçilmiştir.
ayrıca, burada, her ne kadar, kullanılan ulus isimleri, günümüzdeki ulusların isimlerini andırıyorsa da, aslında ulusal bir birlik olmadığı gibi ulus adına hareket etme diye bir şey de yoktu. ama bir grup veya kişinin yaptığı iş/keşif çevresindeki insanların ve topluluğun hayatını etkilemiştir. dolayısıyla batıda yer alan bazı insanlar keşif yapmışlar, onun kaymağını bütün batı yemiştir. Diğer taraftan, Müslümanlar da yekpare hareket etmemişlerdir. Müslüman bir veya birkaç tüccar kendi adına hareket etmiş, ama sonucu değiştirememiştir. Ama sonucu, tüm Müslümanları etkilemiştir, vesselam.
coğrafi keşifler; teknik anlamda aşağı yukarı 1400'lerde başlayan ve bir kaç yüzyıl devam eden avrupa dışındaki toprakların avrupalılar tarafından bilinmesi ve buralardan yararlanılması sürecidir. bununla birlikte, kelime anlamıyla, insanlık kişisel ve topluluk olarak bir çok keşifler yapmıştır. ancak, dünyamızın daha çok bilinen ve daha çok müdahale edebileceğimiz bir yer haline gelmesi süreci coğrafi keşifler dediğimiz süreçle bağlantılıdır. bunu da avrupalılar yapmıştır.
coğrafi keşiflerin neden başladığı bir tarafa, bunun nasıl mümkün olduğu daha önemlidir. ondan önce örneğin neden insanlar coğrafi keşifler yapmamışlar ve neden edindikleri bilgileri birbirlerine aktarmamışlar. bu sorunun tek cevabı vardır. insanlık coğrafi keşif dönemine geldiği zaman yeterli teknik donanıma ve ve bu işleri yapabilmek için gerekli olan artık değere sahipti. bu nedenle coğrafi keşifler mümkün olmuştur.
coğrafi keşiflerin arkasındaki güdülere gelince;
1-değişik tatlar elde etmek, özellikle baharatlardaki tatlar. bu doğrudur. çünkü avrupalılar gerçekten değişik tatlara çok açtılar ve paraları ve imkanları vardı, bunu talep etmek için.
2-ticaret imkanlarının araştırılması
3-fethetmek, ve kaynakların ele geçirilmesi
4-bilimsel merak
ancak, bilimsel merak ve ilgi, coğrafi keşiflerin son dönemlerine aittir. bu da iyice zenginleşen avrupalıların sahip olduğu bir güdüydü. ve zaten coğrafi keşifler, bugün bildiğimiz sonuçlarını doğurmuş ve avrupalılar her istediklerini yapmışlardı.
