Osmanlı Devleti'nin duraklama dönemi sırasında Anadolu'da vuku bulmuş isyanların genel adıdır. isyan ismini, Yavuz Sultan Selim döneminde, mehdilik iddiasıyla ortaya atılan bir kişi olan Bozoklu Celal'in adından almıştır. Peki bu isyanlar nedir neden çıkmıştır, onlara bir göz atmaya çalışalım.
Bilindiği gibi 16. yy Osmanlı idaresinin artık yavaş yavaş bozulmaya başladığı, merkezî otoritenin giderek güç kaybetmeye başladığı yıllardır, hatta öyle ki, bazı tarihçiler tarafından bunun başlangıcı, devletin en ihtişamlı dönemi olan, Kanuni Sultan Süleyman devri olarak gösterilir. Tabii ki bu bozulma, birdenbire olmadı, sürekli birbiriyle zincirleme reaksiyon halinde gelişen olayların neticesinde gerçekleşti. Dünyadaki gelişmelere bağlı olarak, ticaret yollarının değişmesi ve Osmanlı idaresindeki ticaret yollarının değerini yitirmesi, uzun süren savaşların masrafları gibi sebepler neticesinde bozulan ekonomik dengelere bağlı olarak Osmanlı sisteminin temel direği olan Tımar sisteminin çöküşü ve birçok askerin başıboş kalması ve gene bu sistemin çöküşüne bağlı olarak, toprakların idarî rejiminin değişmesi ve iltizam usülünün gelmesi ve neticesinde toprakların kontrolünün devlet elinden çıkmasıyla, devlet idaresinin bozulduğunu varsaymak pek yanlış olmayacaktır. Osmanlı merkez idaresinin göçebe Türkmenleri yerleşik hayata zorlaması ve mültezimlerin halkı ağır vergiler altında inletmesi, Anadolu Türkmenlerini zıvanadan çıkarmıştır. Tabii bu sırada, Alevi Türkmenler üzerindeki, Safevi propagandasını da boş geçmemek lazım. Safevi Türkmenleri, Osmanlı idaresinin nüfuzunu kırmak için, Anadolu halkını sürekli yanına çekmeye çalışmıştır. Lâkin, bu isyanları sadece Alevi Türkmenlerin çıkardığını varsaymak da kanaatimce yanlış olacaktır.
Bu gibi sebepler neticesinde, mezhepsel kisve altında aslında ana sebebi bozulan asayiş olan bir çok isyan Anadolu'da vuku bulmuştur. Bu isyanlar 16. ve 17. yy'lar boyunca sürmüştür ve işin ilginç yanı bu isyana halkın yanında, başıboş kalan askerler* de destek vermiştir. Bu isyanlar sırasında, Anadolu'da üretim durmuş, halk toprağı terketmiş ve büyük şehirlere göç etmiştir. Hatta, bu durum öyle bir hal almıştır ki, istanbul'un kapıları kapatılmış ve içeriye Anadolu'dan insan alınmamıştır*. Bu isyanlar genelde çok kanlı bir biçimde bastırılmıştır. Hatta, Kuyucu Murat Paşa*'nın tek bir seferde, 50.000 insanı öldürttüğü ve kuyulara doldurttuğu rivayet olunur.
celali isyanlarının nedenleri;
savaşların uzun sürmesi ve yenilgiyle sonuçlanması neticesinde askerden kaçanların anadolu'da huzuru bozmaya başlamaları,
tımar sisteminin bozulması ve iltizamın yaygınlaşması,
vergilerin ağırlaştırılması,
adaletsiz vergi toplanması,
köylülerin toprağını terkederek eşkıyalığa başlaması,
merkezi otoritenin zayıflaması ve devlet adamlarının yetersizliği.
celali isyanları daha yoğun bir şekilde i.ahmet ve iiii.murat dönemlerinde görülmüştür. bu isyanlar kuvvet ve şiddet yoluyla bastırılma yoluna gidilmiştir. celali isyanlarının başlıcalrı; deli hasan, karayazıcı, kalenderoğlu, canbolatoğlu ve tahvil ahmet isyanlarıdır.
