Harzemşahların son sultanıdır. Tam ismi Celaleddin Mengüberti Harzemşahtır. Babası Alaattin Muhammedin Cengiz Hanın elçisini öldüren Otrar valisini Cengiz Hana teslim etmeyerek başlattığı savaşta, Cengiz Hanla savaşmadan kaçmasına mani olamamıştır. Babasını takip etmiş ve onunla beraber Hazar denizinde bir adaya sığınmıştır. Bu arada Cengiz han karşısına çıkan bir kuvvet olmadığından, zamanının en güzel şehirlerinden semerkant, buhara ve otrarı talan etmiş, omuz üstende baş koymamıştır, otrar valisinin kulağına kurşun dökerek öldürülen elçisinin intikamını almıştır. Babasına karşı gelemeyen Celaleddin, onun ölümüyle birlikte Cengiz Hanla çok cesurca ama bir o kadar umutsuz bir savaşın içine girmiştir. Başlangıç olarak, Cengiz Hanın erzak konvoylarını talan etmiş, dağılan birliği yeniden toparlayarak orduyu yeniden kurmuştur. Tehlikenin büyüdüğünü farkeden Cengiz Han, üvey kardeşi komutasında büyük bir orduyu Celaleddinin üzerine göndermeye karar verir. Celaleddin bu orduyu feci bir bozguna uğratır, bu zaferle birlikte artık bir efsane olmaya başlamıştır ve müslümanlar onun etrafında toplanmaya başlamışlardır. Lakin bu zaferler Celaleddine kibirde getirmiştir. onun bu tavırlarından hoşnut olmayan bazı beyler ondan soğuyarak sancağından ayrılmaya karar verirler ve celaleddini terkederler.yaklaşık 5000 kişilik bir ordusu kalan Celaleddinin zayıfladığını gören Cengiz Han, ona son darbeyi vurmak için bütün kuvvetlerini toplayarak 200000 kişilik bir ordu oluşturarak Celaleddinin üzerine gitmeye karar verir. bunu haber alan celaleddin üvey kardeşinin ülkesine kaçarak yeniden toparlanmak ister, fakat Cengiz Han Sind nehri kıyısında Celaleddini yakalar. Yapılan savaşta bütün ordusu ve haremi yok edilen Celaleddin, kalan 70 civarındaki askerleriyle gecenin karanlığı ve azgın nehrin sularını kullanarak kaçmayı başarır, bu savaşta celaleddin o kadar yiğitçe dövüşür ki rivayet odurki Cengiz Han o esnada yanında bulunan oğluna "bak işte babanın böyle bir oğlu olmalıydı." der. Celaleddin üvey kardeşi Gıyaseddinin Hindistandaki devletine yerleşir ve orada yeniden toparlanmaya başlar. fakat kibiri yüzünden yine etrafındakileri kendinden soğutnaya başlar, artık Hindistanın hakimi odur ve Gıyaseddin 2. plana atılır. bunu gören Ahlat Valisi Ali, Gıyaseddini galeyana getirir ve Gıyaseddin Celaleddine ihanet eder, bir savaş esnasında celaleddinin en yakın silah arkadaşlarından birini öldürür ve ordusuyla savaş meydanını terkeder. Celaleddin buna rağmen savaşı kazanır, ve doğruca Ahlatı kuşatmaya gider. ahlatı almak artık onun için bir ölüm kalım meselesidir. Ahlat valisi Ali, iyi ilişkiler içinde olduğu Anadolu Selçuklu sultanı alaattin keykubattan yardım ister. alaattin keykubat celaleddini uyarır fakat celaleddin kulak asmaz, ahlatı alır ve aliyi öldürür. bunun üzerine alaaddin keykubat ordusunu toplar ve celaleddinin üzerine yürür. Yassıçemen civarında karşı karşıya gelen iki ordunun savaşında keykubat galip gelir ve celaleddin kaçar. bunu fırsat bilen moğollarda celaleddinin üzerine gelmeye başlarlar, ayrıca celaleddinden yana kazançları olmayan haşhaşilerde sürekli celaleddinin içine ajanlar göndermektedirler. en sonunda kalabalık bir moğol birliğine denk gelen celaleddinin bütün ordusu yok edilir. tek başına dağlara kaçan celaleddin ise, zamanında kardeşi onun ordusunda olup şehit düşen bir köylü tarafından intikam amacıyla başı kesilerek öldürülür. ölümünden uzun yıllar sonra bile moğollar ondan korkmaya devam etmişlerdir. askeri olarak belkide türk milletinin yetiştirdiği en büyük dehalardan biri olan celaleddin, gereksiz kibiri ve zayıf siyaseti yüzünden başarısız olmuştur, ama moğollarla destansı bir mücadelesi vardır ve bu mücadele sonraki türk kavimlerine ilham kaynağı olmuştur.
namık kemalin en sevdiği piyesi.
gülnihal ve vatan yahut silistre deki gibi genel olay tarihi ve özel olayların kurmacasıdır.
namık kemal tarihi bir olayı almış,vatan şiirindeki mısraların gücünü celal e yüklemiş ve onu kahraman olarak almıştır.
->cengiz'in ordusuna karşı durmak mümkün müdür? ialam adına, hak adına önlerinde tek duran kuvvet celal dir.
namık kemal tarihi bir olayı kendi hayal gücü ile işler.
namık kemal piyesin oynanamayacağını biliyor ve keşke roman üslubuyla yazsaydım diyor.
celal e kahramanlık ve vatanla ilgili yüce duyguları yükler.
celal ilk başta yenilen babasına bağırır:
-tahtın gitti,karın öldü sen neden yaşıyorsun diye öyle bir bağırır ki babası kalp krizi geçirip ölür.
babası ölünce taht ona kalır.moğollar onları sıkıştırır.eğer nehri geçebilirlerse kurtulacaklardır.karısı ve oğlu ona der ki:
-sen git,vatan için kurtul!
celal karısını ve oğlunu ölüme bırakır ama ömrü boyunca vicdan azabı duyar, karısının hayali ile konuşur.
celal devlet içinde birliği sağlayamaz.*zaman zaman kendisini toplayıp büyük işler yapar.ortadoğu ve kafkaslarda devlet kurar.
fakat izni olmadan bir adamı ahlat'ı yağmalar.bu olay üzerine bütün islam hükümdarları celal e kuşku ile bakarlar.
-moğollar tüm medeniyeti yok eder.
-celal çok mücadele eder,eski karısına çok benzeyen birisiyle evlenir; lakin onu mutlu edemez.
son olarak celal i aklını yitirmiş biri olarak kafkasya da dolaşırken buluruz.
bir vasiyet yazar;
1-islam aleminde birlik sağlanmalıdır.
2-moğollar islamiyete geçirilmelidir.
vasiyet;
kalem olarak mutlu edemediği karısının serçe parmağını
mürekkep olarak celal in kanını
kağıt olarak ise celal in gömleği
ile yazılır..
Sefere çıkarken kendisine:
- hükümdarım zafer sizin olacaktır diyenlere şöyle demiştir:
- benim vazifem cihad etmektir. Zafer vermek allah ın işidir. Ben vazife mi yerine getiririm. Netice allah tandır.
babasından daha cesur bir şahtır. babası ise moğol korkusuyla yaşamış bir harzemşah idi. liseliler bilmez.. ya da dur lan onlar görmüştür konuyu bilirler belki.
harzemşah diye bir şey olmadığından asıl ismi celaleddin mengüberti, yahut celaleddin harezmşah tır. babası muhammed eğer onun moğolları maverahünnehir de karşılama tavsiyesine uysaydı moğol istilası biraz daha geciktirilebilirdi. buna rağmen celaleddin moğol öncülerine karşı birkaç çarpışma kazanmayı başarmışsa da sebepsiz yere aleaddin keykubad ın başında bulunduğu eyyübi destekli selçuklu ordusuna yenilerek sıfırı tüketmiştir. keşke cesaret ve savaşçılığının yanında aleaddin keykubat ın devlet adamlığı becerisinin de küçük bir kısmına sahip olabilseydi.
eğer bu adam başarılı olsaydı ki olmasını isterdim, moğollar hiç bir zaman anadoluya kadar gelemeyecekti, dolayısıyla anadoluya yoğun türk göçleri olmayacak, anadolu selçuklu yıkılmayacaktı ve osmanlı en fazla beylik olarak kalacaktı. yani sonuç olarak muhtemelen şu aralar orta asyada takılıyor olacaktık. gerçi tarihi olaylar böyle değerlendirilemez ama ufak politik hatalar nelere kadir olabiliyor, görünce şaşırıyor insan.
en büyük çocukluk kahramanımdır. orta okul yıllarımdayken babam siyasi içerikli olan ve olmayan kitaplarını ayırmış ve (siyasi içeriklileri okumamak şartıyla) istediğim kitabı almamı okumamı ama zarar vermemi istemişti. bu kitaplar arasında babamın çocukuğundan kalma, siyah deri kaplı romanlar vardı. şu anda aklıma gelenler, tolstoy'un kazaklar, hacı murat ve vasili yan'ın cengiz han'ıydı ki,kitabın adı cengiz han olmasına karşın, hacı rahim bağdadi isimli seyyahın ağzından aktarılan hikayenin ana karakteri. Alaaddin muhammet harzemşah'ın büyük oğlu celaleddin'di. daha sonra tavsiye zerine yine celaleddin'in hkayesni anlatan, yavuz bahadıroğlu'nun kitabı, buhara yanıyor'u okudum, iki kitaplık serinin devamı olan elveda buhara için ise bir ayı aşkın süre mahallemizdeki kirtasiyenin kitabı getirmesini bekledim. yanlış anlaşılmasın öyle kitap kurdu bir çocuk değildim. o güne kadar bana işkence ibi gelirdi kitap okumak. ama celaleddin'in hikayesi gerçekten orta okul çağındaki bana aşırı derece de heyecan veriyordu.
celaleddin aleaddin muhammed harzem şah'ın büyük oğlu olmasına rağmen kıpçakların ayak oyunları yüzünden hiç bir zaman harzem şahı olmamış, ama cengiz han'a karşı verdiği büyük mücadele ve küçük ordularla cengiz'e yaşattığı bozgunlar sayesinde benim kadar cengiz'in de takdirini toplamış ve tarih boyunca harzem şah'ı olarak bilinmiştir. (romanlarda öyle diyordu gerek farklıysa bilmem )
ergenlik ve gençliğe geçiş yılarımı aşırı milliyetçi olarak geçirmemde büyük pay sahibi olmuş bir kahramandır. faşist duygualarımdan kurtulmam 5-6 yılımı alsa da. doğru yada yanlış yazılmış olsun tarihi okullarda anlatılan bunaltıcı, öldürücü atmosferinden kurtarmak için, küçük yaşlarda böyle şeyler okumanın faydaları olduğunu düşünüyorum.
moğollara karşı kahramanca savaşmış efsane türk komutanı. sanırım en büyük hatası ihanet edenleri hep affetmesi olmuştur. ihanet edip öldürülmeyi bekleyen valileri, kendi kardeşlerini göz yaşı döküp af diledikleri için bağışlamıştır. bağışladıkları ise tekrar ihanetlerine devam etmiştir maalesef.
kısacası iyi bir savaşçı ama kötü bir siyasetçidir. arkasından dönen oyunları önleyememiş ve diğer bir türk devleti olan anadolu selçuklu imparatorluğu ile savaşmak zorunda kalmıştır. bu savaşta 2 türk devleti de hırpalanmış ortalık moğollara kalmıştır.
türk çocuklarının kendisinin tanıması için; hayatının popülist tarzda da olsa filme alınması gereken türk tarihinin en büyük kahramanlarından biridir. asıl adı mengüberti'dir. selçuklu ile olan savaşında (bkz: yassı çemen savaşı)anadolu'daki türkmen aşiretleri selçuklu'yu değil kendisini desteklemişlerdir. dramatik bir sonu vardır: cengiz'le yaptığı savaştan sonra ordusu yok olmuş kendisi sadece birkaç muhafızı ile silvan dolaylarında kuvvetli ihtimal kürtler tarafından kürkü için öldürülmüştür.
diyarbakır -silvan yada elazığ karakoçan 'da bölgenin yerli halklarının saldırısı ile hayatını kaybetmiş türk hükümdar.kabri tunceli pülümür yakınlarında sultanbaba türbesi olarak bilinir.aleviler tarafından kutsal sayılır.
kayı boyuyla arası limoni olan hükümdar. Kayılar celaleddin için o kadar muharebeye girmesine rağmen celaleddin onları kurak olan topraklarda iskan etmiştir.
Bunun üzerine kayılar anadoluya gelmiş ve diriliş böylece başlamış oldu. Selçuklu sultanları kayı boyu gibi bu Türkmen boylarına gereken değeri verdi ve bir süre daha Moğollara direnmeyi bildi.
bamiyan savaşında 30000 kişilik bir moğol ordusunu yok etmiştir ki bu şekilde moğolların yenilmezliği efsanesi son buldu. fakat indus nehri savaşında nehri geçmeye çalışırken cengiz hanın baskınına uğrayıp hazırlıksız yakalandı ve mağlup oldu. Buna rağmen yılmadı mücadelesine devam etti sıfırdan başlayıp yeniden bir harzemşah devleti kurdu fakat selçulular ve eyyubilerle yaptığı savaş sonunu getirdi. Uzun süre moğollara karşı savaşmış bir türk islam kahramanıdır.
Pervan savaşında moğolları yendi. isfahan savaşında da moğolları yeniyordu ve moğollar celaleddinjn karşısından kaçtı. Yassı Çemen Savaşında Anadolu Selcukluları ve Eyyubi bireşmelerine karşı kayb etti ve gücunu kayb etti. YassıÇemen savaşı olamsaydı (Anadolu Selcukluları Celaleddinle savaşmasaydı) Celaleddin ve Cengiz savaşı heyecanla devam ederdi.
Moğollar kapısına dayanmışken tutup ahlat'ı istila etmesi ve bu sebepten ötürü yassıçimen savaşinı çıkartması kendini ne yazık ki ölümüne de götüren büyük bir hatadir.
Oğuzların beğdili boyundandır. @11'de menkıbelerinin dersim civarında hala okunduğu söylenmiş. Çok doğrudur dersim ve civarı yoğun şekilde beğdili yerleşmesidir.
Kemal kılıcdaroglu'da kürdleşmiş bir beğdili kabilesine mensuptur.
Cengiz Han son mücadele sonrası Celaleddin Harzemşah'ın kendini Sind nehrine atmasını seyrettikten sonra yanına oğullarını çağırıp, "Bakın şu aslana, siz de böyle olun." diyerek hayranlığını belirtmiştir.
Abraham Constantin d'Ohsson - Moğol Tarihi syf. 128
