kelime anlamı; 'bilmezlik, ilimden ve malumattan uzak olmak' diye tanımlanır; ilmin zıddıdır. kavram olarak da üç anlama gelmektedir:
. insan zihninin ilimden uzakta olması
. doğru olan şeyin aksini kabullenmek.
. bir şeye yapılması gerekenin zıddını yapmak
dilcilerin tarifinden hareketle 'cehalet' iki başlık altında incelenebilir;
. inanç ve düşüncelerle meydana gelen cehalet.
. amel ve gidişattaki cehalet.
kur'an daki cahil ve cehalet kavramı;
furkan suresi 63. ayette; "ve rahman'ın kulları. o kimselerdir ki, yeryüzünde tevazu ile yürürler ve cahiller kendilerine laf attıkları zaman 'barışla!'-selam- derler." buyurmuştur, burda dikkat çekilen nokta allah u teala'nın cehaleti tarifi; şiddet, öfke ve saldırganlıkla eşdeğerdir. cahillere uyup, onlarla bir olmama tavsiye edilmiştir.
yine bakara suresi 67. de; " .... cahillerden olmaktan allah a sığınırım" ve araf suresi 200.ayette; "eğer şeytandan bir kışkırtma seni dürterse, hemen allah'a sığın?" âyetiyle şeytan'la cahilleri bir tutmuş, şeytan'dan kaçarcasına cahillerden kaçmayı, onlara karşı müteyakkız olmayı ve onların şer ve zararından allah'a sığınmayı emretmiştir. zira cahil, toplumun bünyesinde zararlı bir unsurdur, yarardan çok zarar getirir.
yine hz ömer; 'cahilin ifsadı, ıslahından çoktur' diyerek cahillerden olmamayı ve uzak durmaya dikkat çekmiştir. cehalete hangi yönden bakarsak bakalım her zaman; bozgunculuk, kargaşa, bela, musibetle birlikte anılır, iç içedir.
yine kur'an ı kerim en'am suresi 122. ayette; "ölü iken dirilttiğimiz, insanlar arasında yürümesini sağlayan bir aydınlık verdiğimiz kişi, içinden çıkamayacağı karanlıklarda kalan kişi gibi olur mu hiç?" ayeti 'ilim' ehlini 'dirilmeye' ve cahille cehaleti bir 'ölüye' benzetiyor...
cahil, cahillik ve cehalet, insanın rabbini, yaşadığı dünyayı tanımaması ve tedavisi mümkün olmayan bir hastalık, ruh ve beyinde boşluktur. yani ilim hayat, cehalet ise ölümdür...
tersi olarak ilim sahibi insan ve ilim yoluna koyulmuş insan her dem mutludur; ilim hazinedir tılsımdır, geldiği yerde; adalet, erdem, tevazu, akletmeyi, başkasını kendi nefsine tercih etmeyi ve beraberinde merhameti getirir. ilimin olduğu her yerde değişim vardır. ilim güçtür, zayıf irade sahipleri ondan rahatsız olurlar ve cehaletleri içinde kendilerinin de farkına varmadan ölüp giderler...
insan ve ilim ayrılmaz bir ikilidir, allah 'ilim' öğrenme olgusunu sadece insanlara bahşetmiştir, hayvanlar gibi sadece iç güdüleriyle hareket edenler hem kendilerine hem de çevresindekilere en büyük zararı verirler...
'ayı ile insanın arkadaş olması' hikayesini sanıyorum hepimiz biliriz, işte 'cahil insan'ın arkadaşlığı da tabiri caizse bu hikayeye ne kadar da çok benzer..
cahilin hareketlerinde denge ve istikrar bulunmaz, sürekli kendisini takip eden sıkıntı, ızdırap ve panik nöbetleri halindedir. psikolojisi ve kimyası her dem bozuktur... kahır ve bela dillerinden eksik olmadığı gibi, ruh halleri gel-gitlerle doludur.
kendini bilmeyendir. kendini bilmeyenin başka bir şey bilmesine gerek yok. yoksa ebu cehil cahil olmazdı. ebu cehil ki zamanın ihracat-ithalat uzmanı. binlerce kişilik kervanları yürüten, habeş arapçasını ana dili kadar iyi konuşan bi adam. ama cahil, cahillerin babası.
bilmeyendir, daha da kötüsü bilmediğinin farkında olmayandır. ve siz ne söylerseniz söyleyin, hatta karnınız çatlayana kadar anlatın anlamayacaktır. bir de kurnaz bir aymazlık içerisinde bulunan cahiller vardır ki, onlara hiç değmeyin.
fırınlara doldurulası kişilikler. tedavisi olmayan, hızla yayılan bir hastalığın pençesindeki bu insanları hem çektikleri hem de çektirdikleri eziyetlerden sadece bu şekilde kurtarabiliriz
öğrenim görmemiş, okumamış; belli bir konuda yeterli bilgisi olmayan; deneyimsiz, genç, toy anlamlarına gelen kelime. *
Cahil olmak eğitim sayesinde giderilecek bir durumdur; fakat bu durumu kabullenmek önemlidir. Cahil olduğunu kabul etmemek, eğitilmeyi de kabul etmemek anlamına gelir ki, bu durumda cehalet baki kalacaktır. Ülkemiz insanlarının okuma-yazma düzeyinin yüksek olması onları cahil olmadığı anlamına gelmez. Öğrenim cehaleti sadece bir derece öteleyecektir. Eğitim daha kapsamlıdır ve cehaletin baş düşmanıdır. Daha çok yakında başımdan geçen olay bunun bir örneği olabilir kanımca:
günlerden bir gün, hastahanelerden biri, sabahın körü. Asansörün önünde ufak bir kalabalık. O kalabalıkta gözleri fıldır fıldır dönen ve sürekli suratınıza bir şey söyleyecekmişcesine bakan bir kadın. Asansörün çağrı düğmesinin sadece yukarı tuşuna basılmış; çünkü bekleyenlerin hepsi yukarı çıkacak. Gözleri hareketli teyze hararetle ve söylenerek diğer tuşa-yani aşağı-bastı. Demek ki alt katlara inecek, ki; beş kat daha var aşağı doğru. E, güzel! Sonunda beklenen kabin geldi ve teyzem sonunda ağzındaki baklayı çıkardı:
- Yukarı mı gidiyor bu asansör?
Sabahın köründe hiç sevmediği bir mekanda hiç sevmediği bir sebebten bulunan ve sabahları sigarasını içmeden çok da gergin olabilen ben ufaktan parladım:
- Canım teyzem, sen yukarı çıkacaksan neden aşağı düğmesine basıyorsun? Şimdi bu asansör beş kat daha dolanacak aşağı doğru. Yukarıda dünya kadar işimiz var.
Buraya kadar henüz kan beynime fırlamamıştır; fakat gözleri hala fıldır fıldır olan teyze hanım hemen savunmaya geçip de durumu farklı bir tarafa çekince;
- Yoo, ben basmadım ki aşağı düğmesine!
...deyince benim de şalterlerim istemsizce attı.
- Sizin asansörünüz şu yandakidir. Bekleyeceksiniz gelince binersiniz. Bu asansör aşağıya inecek. Yukarı çıkmak için yandakini bekleyin.
dedim ve kadını resmen asansöre almadım.
Tamam; bir gerginlikle fevri bir davranış içine girmiştim ve içgüdüsel olarak hanım teyzeyi tersledim biraz. Şu anda bir insana sabahın köründe bağırarak üzmüş olma ihtimalimden dolayı bir nebze de olsa pişmanlık duyar gibiyim; fakat hiçbir zaman pişman olmayacağım şey cahilliğinin farkında olmadan bir de üste çıkma çabasında olan ve bunu desteklemek için yalanlar söyleyenlere parlamak olacaktır. Cahil insan-ki büyük halam hemen hemen her argumanında cehaletini vurgular-durumunun farkındaysa aslında karşı taraftan daha fazla ihtimam görecektir. Çünkü arada anlaşılamayacak noktalar kalabileceğinden iletişirken bu durumu da göz önüne alarak daha açıklayıcı ve basit bir dil kullanma mecburiyetinde kalabilirsiniz. Bu kötü bir durum değildir. Halam bile cehaletini kabul edip her seferinde deklare etmesine rağmen bazı konularda doktora tezi hazırlayabilecek kıvamda yaşlı bir kadındır. *
Tekrar etmekte fayda görüyorum ki; cahillik kötü bir durum değildir. Kötü olan onu kabul etmemek ve bu durumdan nemalanmaya çalışmaktır. Her ne durumda olursa olsun cahil biriyle tartışmaya girmeyiniz. Her seferinde kaybeden siz olacaksınızdır benim gibi.
