abdli psikoloji akademisyenlerinin kitty genovese isimli (kittiy abdlilerin saldırıdan sonra taktığı isimdir) kadının 1964'te cinayete kurban gitmesinden sonra buldukları pskilojik bir olgudur. bu kadın öldürüldükten sonra "ya babüş böyle bir şey var" diye ortaya çıkmışlardır.
nedir bystander effect demeden önce kitty genovese'yi anlatayım size. 1964 senesi new york'ta suç oranının en çok arttığı, ardı ardına cinayetlerin yaşandığı, abd genelinde de on binden fazla kayıtlı cinayetin işlendiği sene olarak tarihe geçmiştir. kitty de aynı sene bir gece çalıştığı restorandan çıkmış evine gitmektedir. sapığın birisi kız evine giderken buna sokulur ve bıçağı dayar. adam sonraki ifadelere göre öncelikle etrafın kalabalık olduğunu, pencere ve balkonlardan onlarca insanın onu izlediğini görür ve paniğe kapılarak kaçmaya yeltenir. fakat sonrasında fark eder ki kimse onu durdurmaya çalışmamakta, hatta yardım bile istememektedir. genç kitty ise yardım çığlıklarıyla sokağı inletmektedir. adam da bundan cesaret alıp sonradan kayıtlara geçecek şekilde 38 kişinin bakışları altında kızı defalarca bıçaklayarak öldürür.
olaydan çok sonra, kız öldükten sonra polisi arar birisi. sonradan yapılan soruşturmalarda bu kadar insanın neden bir kızı kurtarmaya çalışmadığı, en azından polisi aramadığı, bağırıp çağırmadığı sorulur. enteresan bir şekilde insanlar nasıl olsa başkası aramıştır, ya da kimse bulaşmıyorsa ben de bulaşmayayım gibi düşüncelerle olaya müdahil olmak istemedikleri ortaya çıkmıştır.
bu bulgu psikologları fena halde ilgilendirmiş ve sorumluluğun paylaşılması (olumsuz manada) ortaya çıkmıştır. buna da bystander effect denmiştir. yani insan sayısı arttıkça acil bir duruma müdahele etme oranının azalmasına verilen addır bu. ortada acil bir durum olduğunda, insan sayısı ne kadar artarsa insanların sorumluluklarını başkalarına devretmeleri de bir o kadar artıyor. yalnız bir insan doğası gereği bir yaralı, ya da saldırıya uğrayan bir insana yardım etmek için kendini paralayabilirken, taksimde binlerce insanın ortasında balicilerin saldırısına uğrayan bir insana kimse yardım etmiyor. işte buna bystander effect deniyor ve bu herkes için geçerlidir. kimse kahraman değil. eğer bir gün saldırıya uğrayacaksanız, dua edin ki etrafta çok az insan olsun. o zaman kurtulma şansınız artacaktır.
