macar besteci. 1930'larda ülkemize davetli olarak gelmiş Türk halk müziği araştırmaları yapmış, müzik derlemeleri ve araştırmaları için yol yordam göstermiş bir müzikologtur.
1936'da hükümetin çağrılısı olarak ankara'ya gelmiş ve o yıl açılan ankara devlet konservatuarı'nda izlenecek eğitim programı ve halk müziği araştırmaları konularında yararlı önerilerde bulundu. adana'nın kimi köylerinde dolaşarak 90 kadar türkü derledi. nazizme açıkça karşı çıktı ve 1938'de yurdundan ayrıldı. konser vermek üzere gittiği amerika'ya yerleşti. burada, çok değerli birkaç dostu olmakla birlikte, kendini yalnız hissetti. parasal açıdan büyük sıkıntı çekti. çok geçmeden de sağlığını yitirdi. 1945 yılında new york şehrinde öldü.
KÜÇÜK ASYA'DAN TÜRK HALK MUSIKiSi isimli bir de kitabı vardır.
Béla Bartók
Çeviren: Bülent Aksoy
Kapak Grafiği: Hasan Üçer
Önsöz: Bülent Aksoy, Benjamin Suchoff, Béla Bartók
Birinci Baskı: Ekim 1991
kitaptan bir bölüm:
"1936 yılında, Ankara Üniversitesi'nde öğretim üyesi olan Dr. László Rásonyi'nin önerisiyle, Halkevi siyasi partisinin Ankara şubesince, Ankara'da konferanslar vermek, solist olarak Ankara orkestrasıyla konsere çıkmak ve araştırma çalışmaları için elverişli sayılan köylerde araştırmalarda bulunmak üzere davet edilmiştim. ilk elde Türk halk musıkisini incelemeyi, özellikle Eski Macar halk musıkisiyle Eski Türk halk musıkisi arasında herhangi bir bağ olup olmadığını ortaya çıkarmayı uzun zamandır istediğim için, daveti büyük bir sevinçle kabul ettim. Bir yandan Eski Macar musıkisi ile Çeremis halkının musıkisi, öte yandan Eski Macar musıkisi ile Rusya'nın Kazan bölgesinde yerleşen Türk-Tatar halkının musıkisi arasındaki karşılaştırmalar bu değişik halkların halk musıkileri arasında belirgin bir ilişki bulunduğu sonucunu verdiğinden, sözkonusu soruya bir cevap bulmak gitgide kaçınılmaz hale gelmişti. Türk halk musıkisinde benzer bir ezgi dağarcığı bulunup bulunmadığını bilmenin büyük önem taşıdığı anlaşılıyordu, çünkü bu konuda geniş kapsamlı sonuçlara varılıp varılamayacağı bunun bilinmesine bağlıydı."
zoltan kodaly ile birlikte halk muzigi uzerine cali$mi$ macar besteci.. adana dolaylarinda derledigi 90 kadar turk melodisini notaya gecirmi$tir. franz liszt'den sonraki en unlu macar besteci de denebilir bartok icin.. bach, beethoven, brahms uclusunden sonraki "dorduncu b" olarak da kabul gormu$tur, gormelidir.
macar etnografya müzesi'nde bulunan, sanatçının 1936'da türkiye'de kaydettiği kayıtların bulunduğu albüm hungaraton etiketiyle müzikseverlerle paylaşıldı.
Béla Viktor János Bartók (d. 25 Mart 1881; Nagyszentmiklós, Avusturya-Macaristan[1] - ö. 26 Eylül 1945; New York, ABD) Macar besteci, piyanist ve Doğu Avrupa halk müziği derleyicisi. Bartok budun müzik biliminin kurucularından biri olarak bilinir.
Budapeşte Krallık Müzik Akademisi'nde Istvan Thoman'dan piyano ve Janos Kössler'den kompozisyon dersleri aldı. Bu okulda tanıştığı Zoltán Kodály ile birlikte bölgenin halk müziklerini derledi. Bu, ilerideki müzik görüşünü derinden etkilemiştir. Daha önceleri Bartok'un Macar halk müziği anlayışı Franz Liszt'in yapıtlarındaki çingene ezgileriyle sınırlıydı. Bartok'un, 1848 Macar devriminin kahramanı Lajos Kossuth onuruna 1903'de bestelediği büyük orkestra çalışması Kossuth, benzeri çingene ezgilerini kullanmıştır.
Bartok, Liszt'in çingene müziği yerine gerçek Macar müziği olarak saydığı Macar köylü halk müziği ile tanışmasından sonra, halk müziği ezgilerini kendi yapıtlarında kullandığı gibi, benzer yepyeni ezgiler yaratmıştır.
Bartok müziği üzerindeki en büyük etki, 1902'de Budapeşte Also sprach Zarathustra"nın ilk dinletisinde tanıştığı Richard Strauss'un müziğidir. Bu yeni biçim (senfonik şiir) sonraki birkaç yılda ortaya çıkmıştır. Bartok piyanist olarak kariyerini ilerletirken, 1907'de Krallık Akademisi'nde piyano profesörü olarak ders vermeye başladı. Bu onun Avrupa'da piyanist olarak dolaşmak yerine Macaristan'da kalmasını ve özellikle de Transilvanya bölgesinden daha çok halk şarkıları derlemesini sağlamıştır. Bu arada, bu etkinlikler ve Kodaly'nin Paris'den getirdiği Claude Debussy müziği Bartok'un müziğini etkilemeye başlamıştır. Büyük orkestra çalışmaları daha Johannes Brahms ya da Richard Strauss biçemini korusalar da, halk müziğine artan ilgisini gösteren kısa piyano parçaları yazmıştır. Bu ilginin belki de en açık belirtilerini gösteren ilk parça, içinde halk müziği benzeri ezgiler barındıran, 1908'de yazdığı "1 Numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsü"dür.
1911'de Bartok, 1909'da evlendiği karısı Márta Ziegler'e adadığı, tek operası olan Mavisakal'ın Kalesini yazdı. Bartok'un Macar Güzel Sanatlar Kurulu yarışmasına sunduğu bu opera, "oynanabilirliği olmadığı" gerekçesiyle geri çevrildi. Bartok, bakanlar kurulunca siyasal görüşleri yüzünden söz yazarı Béla Balázs'nın adının proğramdan çıkarılması yönündeki baskılara direnince, opera 1918'e dek oynanmadı. Yaşamı boyunca Bartok hiçbir zaman kendini bakanlar kurulu ya da Macar kurumlarına yakın duymasa da, halk müziğine olan sevgisi hep sürdü.
Macar Güzel Sanatlar Kurulu Ödülü düşkırıklığından sonra, Bartok iki, üç yıl çok az beste yaptı ve daha çok Orta Avrupa, Balkanlar (bu arada Türk) halk müziğini derlemeye yoğunlaştı. Ancak I. Dünya Savaşının çıkmasıyla gezilerine ara vererek bestelemeye geri döndü ve 1914-1916 arasında Tahta Prens balesini, 1915-1917 arasında da iki Numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsü"nü yazdı. Uluslararası ününü Tahta Prens ile kazanmıştır.
Bartok daha sonra igor Stravinski, Arnold Schönberg ve Richard Strauss'dan etkilendiği Olağanüstü Mandarin adlı balesi üzerinde çalıştı. Bunu, yapısal ve armoni olarak en karmaşık parçaları arasında olan iki keman sonatı izledi. 1927 ile 1928 arasında bütün zamanların en güzel yaylı çalgılar dörtlüleri arasında sayılan Üç Numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsünü yazdıktan sonra armoni dili yalınlaşmaya başlamıştır.
1934'de yazdığı Beş Numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsü bu yönden biraz geleneksel biçim izler. Bartok son ve altıncı yaylı çalgılar dörtlüsünü 1936'da yazmıştır.
1918'de yazımına başladığı (fahişelik, soygun, öldürme konularını işleyen) Olağanüstü Mandarin içeriği yüzünden 1926'ya dek gösterime girmedi.
Bartok 1923'de eşinden ayrılarak Ditta Pásztory adındaki piyano ögrencisi ile evlendi. Bu evlilikten doğan oğlu Peter'in müzik dersleri için bestelediği 6 ciltlik piyano parçaları derlemesi Mikrokosmos bugün piyano öğrencileri arasında yaygın olarak çalınır. Bu onun Avrupa'da yazdığı son yapıtıdır.
Bartok, 1936 yılındaki Türkiye gezisinde Adnan Saygun ile birlikte Anadolu'yu dolaşmış ve özellikle Osmaniye yöresindeki türküleri birlikte notalamışlardır.
II. Dünya Savaşı'nın çıkmasından sonra Bartok'un Avrupa'dan ayrılmak isteği giderek artmıştır.
Bartok kesinlikle Nazilere karşı birisi olarak, onların Almanya'da yönetimi ele geçirmelerinden sonra oradaki dinletilerden uzak durmuş ve Alman yayıncısından ayrılmıştır. Bu arada, Mavisakal'in Kalesi operasında ve Olağanüstü Mandarin balesinde gözlemlenen özgür düşünce yapısı, Macar sağcıları ile başının derde girmesine yolaçmıştır.
Bartok, eşiyle ABD'ye göçettikten sonra hiçbir zaman kendini orada rahat duyumsamamış ve yeni şeyler yazmakta zorlanmıştır. ABD'de tanınmıyor olması ve müziğine ilgi olmamasının da bunda etkisi olmuştur. Eşiyle dinletiler vermişler, bir ara Yugoslav halk şarkılarının derlenmesi üzerine burs almışlar ama, ekonomik durumları hiç iyileşmediği gibi Bartok'un sağlığı da bozulmaya başlamıştır.
Bela Bartok, New York'da kemik kanserinden 1945'de ölmüştür. Ölümüyle yarım kalan viyola koçertosu daha sonra öğrencisi Tibor Serly'ce tamamlanmıştır.
Macaristan'da komünizmin sona ermesinden sonra naaşı New York'dan, Budapeşte'ye gönderilmiş ve devlet töreni ile Farkasreti Mezarlığı'na gömülmüştür.
eserleri
Piyano
Rondo Dans
Dört Parça, (1903)
14 Bagatel, op.6 (1907)
iki eleji, op.8b (1908-1909)
Çocuklar için, (1908-1909, rev.1945)
Yedi Eskiz, op.9b (1908-1910)
Dort Agit, op.9a (1909-1910)
Üç Burlesk (Három burleszk), op.8c (1908-1910-1911)
iki Romen Dansı, op.8a (1910)
Allegro barbaro (1911)
Débutantlar için Piyano Müziği, 18 parça (1913)
Oryental Dans (1913)
Romen Halk Havaları Üzerine Sonatin (1915)
Altı Roman Halk Dansı (1915)
Romen Noel Şarkıları, Herbir 10 parçadan 2 seri (1915)
Piyano için Suit op.14 (1916)
Üç Macar Halk Şarkısı (1914-1917)
15 Macar Köylü Melodisi (1914-1918)
Üç Skeç, op.18 (1918)
Sekiz Macar Halk Şarkıları Üzerine Emprovizasyon, op.20 (1920)
Piyano için Sonat (1926)
Beş Parça : Açık Hava : Davul ve kavallar, Barkarol, Müzet, Gece Müziği, Kovalama (1926)
Dokuz Küçük Parça (1926)
Halk Melodileri Üzerine Üç Rondo (1916-1927-1927)
Mikrokosmos, 6 kitap halinde hazırlanmış 153 parça(1926-39)
Oda müziği
Piyano ve Yaylı Çalgılar için Kuintet (1904)
iki Keman ve Piyano için Sonat (1921-22)
iki Keman ve Piyano için Rapsodi (1928)
44 iki keman için ikili (1931)
iki Piyano ve Vurmalı Çalgılar için Sonat (1937)
Keman, klarinet ve Piayano için Kontrastlar(1938)
Altı Yaylı Çalgılar için Kuartet.
Solo Keman için Sonat (1944)
Orkestra müziği
Kossuth (1903)
iki Orkestra için Suit op.3 ve op.4 (1904,1907)
iki Portre, op. 5
iki Görüntü op. 10 (1910)
Orketra için Dört Parça op. 12 (1912)
Danslar Süiti (1923)
Yaylı Çalgılar, Vurmalı Çalgılar ve Çelesta için Müzik (1936)
Orkestra ve Yaylı Çalgılar için Divertimento (1939)
Orkestra için Konçerto (1943)
Romen Halk Dansları
Solo Çalgı ve Orkestra için Eserler
Rhapsodie pour piano, op.1 (1904)
Scherzo (ou Burlesque) pour piano, op.2 (1904)
Quatre concertos pour piano :
Concerto pour piano n° 1 (1926)
Concerto pour piano n° 2 (1930-1931)
Concerto pour piano n° 3 (1945)
Concerto pour deux pianos et orchestre (adaptation de la sonate pour deux pianos et percussions, 1941)
Rhapsodie pour violon et orchestre n° 1 (1928-1929)
Rhapsodie pour violon et orchestre n° 2 (1928. Révisée en 1935)
Deux concertos pour violon :
Concerto n° 1, Sz 36 op. posthume (1907-1908)
Concerto n° 2, Sz 112 (1937-1938)
Concerto pour alto (1945) (esquissé; orchestré par T.Serly)
Sahne eserleri
Mavi Sakali'in Satosu|, op.11 Opera (1911, 1918)
Korunun Prensi, bale op.13 (1914-1916)
Harika Mandarin, bale pantomim op.19 (1918-1919)
Koro eserleri
Quatre Mélodies populaires hongroises anciennes, pour chœur d'hommes à 4 voix (1910-1912)
Cinq Mélodies populaires slovaques, pour chœur d'hommes à 4 voix (1917)
Quatre Mélodies populaires slovaques, pour chœur d'hommes à 4 voix et piano (1917)
Scènes villageoises, 5 chants populaires slovaques pour voix de femme et piano (1924)
Quatre Mélodies populaires hongroises, pour chœur mixte à 4 voix (1930)
Cantata profana, cantate pour double chœur mixte, ténor, baryton et orchestre (1930)
Six chants sicules, pour chœur d'hommes à 6 voix (1932)
Vingt-sept Chœurs à 2 et 3 voix égales, en 8 cahiers (les 21 premiers chœurs pour voix d'enfants, les autres pour voix de femmes, (1935)
Des temps passés, 3 chœurs pour 3 voix d'hommes (1935)
not : ansiklopedik bilgiler wikipedia sayfasından alınmıştır.
bartok için bizden biri demek doğru olur. zaten hunlardan dolayı akraba olduğumuz macarlarla osmanlının son döneminde artan yakın ilişkiler cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. halk müziği tabanlı klasik müzik eserleri konusunda bartok türk bestecilere örnek olmuştur. - adnan saygun başta cemal reşit rey, nüvit kodallı..)
josef szigeti´yle birlikte 1918´lerin zikindirik kayıt teknikleriyle çaldığı bir beethoven kreutzer sonat kaydı vardır. bartok, herkes söyler ama bulursanız mutlaka dinleyin, acenayip, yani ötesi yok seviyede bir piyanistmiş....yok abi böyle bir piyanist !!
e tabii hayvani piyano konçertolarını kendi çalmıştı. öyle adam kreutzer sonatın "presto" sunu da işte böyle anırtır.
şu anda arka planda çalıyo-yok abi- bu çok eski kayıtları bi şekilde düzeltme imkanı yok mu acaba?....bunlar insanlık tarihinin kayıtları valla...
besteciliği bi kenara da. o kreutzer sonat adamı mahfediyo vallla....
al bak, youtube´da kaydını da buldum. dinleyin, popoyu düşürün.
