indi yerine dustu derler, h yerine x kullanirlar, kril alfabesi cakmasidir. mesela vaxt diye birsey gordugunuzde sasirmayin, vakit demeye calisiyordur. veya xangi. bu da hangi'dir. annemin "dustu" ile ilgili yasadigi komik bir olay vardir, soyle ki:
der meister'in yan komsusu azeridir. komsunun cocugu da der meister'in yasiti olup fasistin tekidir efendim, adi bunyat'tir (lazim olacak). bir gun der meister ve fasist cocuk parkta yahudileri katletme planlari yapmaktadirlar. kimse duymasin, gormesin diye de parlak zekalarini kullanip agacin arkasina gizlenmislerdir. der meister anne oglunu goremeyince telasa kapilir ve yan komsuya sorar:
- iyi gunler, cocuklar nereye gitti biliyor musunuz?
+ asagi dustu onlar
- indi mi yani?
yazı dili olarak en esaslı örnekleri hasanoğlu tarafından verilmekle birlikte nesimi, fuzuli, kadı burhaneddin gibi büyük divan şairleri azeri lehçeleriyle eserler vermişlerdir. günümüzde ise bahtiyar vahapzade ve şehriyar önemli temsilcilerdendir.
Turkiye Turkleri olarak , Turkcemizi gelistirmek istiyorsak , ogrenmemiz gereken, Turkce'nin azerbaycan'da konusulan sivesi..Turkce'den cok farklı olmamakla birlikte , icerisinde farsca ve rusca kelimelerin bol oldugu , ogrenilirken kazanılan farsi kelimeleri kullanarak , normal hayattaki turkcemizde anlatmak istedigimi "cuk" oturtma olayını saglayan,ayrıca farklı bir Turk mantalitesinide edinebildigimiz, universitelerimizde ilk yıl ogretilmesinin "biz tek millet altı devletiz " sozune cok yarar saglıyacagı bir sive..Aynı seyinde azerbaycan'da oldugunu dusunsenize, sadece 10 yıl sonra aradaki bag tamamlanır..ve sonra...
bilindiği gibi bizim eti reklamımız aynen şöyledir.
bir bilmecem var çocuklar
haydi sor sor
çayda kahvaltıda yenir.
acaba nedir nedir
bisküvi deyince akla
tamam şimdi buldum
hemen onun adı gelir eti eti eti..
azerbaycanlıların yaptığı eti reklamı ise;
bir sormacam var balalar
neyki neyki neyki
çayda kahvaltıda yenebilir
acaba neyki neyki
büsküğüt denince akla
tamam şimdi buldum
hemen akla o gelir
eti eti eti...
"hakan hakan topu merkeze taşıdı, hagandan interesting (enteresan) hareketler, hakandan öküz zerbesi (ki çok sert şut oluyo bu) ve top gapının (kalenin) yanından seyredip getti... "
...
"bu nömreye zeng çatmir , tilifon ya söndürülüp ya da ehate harici dışında galmıştır, hahiş edirik tezden zeng eleyin (aradığınz numaraya şu anda ulaşılamıyor telefon ya kapalı ya da servis dışıdır lütfen tekrar deneyiniz)"
...
pezevenk; iri adam. yarak; tüfek demektir.
pezevenk asgerlerimiz yaraklarıyla emrinize hazırdır komutanım.. (yarılma noktası)
...
azmak; kaybolmak demektir. bir gece yolda polis tarafından çevirilip;
p: polis, x : bahtsız bedevi
p: azmışsaan seen?
x: hö?
...
matematik;
2 vurulsun 2'ye =4 (çarpı)
2 üstüne gel 2 = 4 (artı)
2 çıhılsın 2 =0
2 bölünsün 2=1
...
ve daha yarıcı etkisi çok yüksek cümle ve söz öbekleriyle bezenmiş şirin bir dil.
alfabesi türkçe'ninkine benzeyen dil. ç, ş, ğ, ı, ö, ü harfleri aynen azericede de kullanılır.
ekstra olarak, æ sesini veren ters e harfi ve türkiye'de pek sakıncalı bulunan q ve x de vardır.
azeri bir arkadaşımın heyecanla anlattığı macerasından bir kesit..
- yolda azmış giderken bir pezevenge rastladım (türkçesi: yolda kaybolmuş giderken iri yarı bir adama rastladım..)
aslı budur işte. azerbaycan türkçesi dir. azerice diyenler vardır. azeri diye bir ırk veya halk yoktur. türklerin azerbaycan da yerleşmiş olanları verdır. yani azerbaycan bir bölge adıdır.
Türk dillerinden biri kimi müasir Azerbaycan dili özümlü xüsusiyyetleri ile ferqlenen fonetik ve qrammatik quruluşu olan bir dildir. Öz fonetik qanunauyğunluqlarına göre, bu dilde emelegelme yerine göre ferqlenen saitler,yeni ön sıra (i,ü,e,e,ö) ve arxa sıra (ı,u,a,o) saitler eyni bir söz ve ya sözforma daxilinde işlene bilmez (işıq, ildırım kimi i saiti ile başlayan bir neçe söz istisnadır): eyni zamanda bu dilde dilortası samitlerin (g, k) arxasıra, dilarxası saitlerin (k,q,ğ,x) ön sıra saitlerle bir hecada işlenmesi de mümkünsüzdür.
Azerbaycan dilinin fonem terkibinde 15 sait ve 25 samit vardır. Bu 40 fonem Azerbaycan elifbasında 32 herfle işare edilir.
Azerbaycan dilinde 9 qısa (i,ü,e,ö,e,a,o,u,ı), 6 uzun (i:,e:,ö:,e:, a:,u:) saitler vardır. Uzun saitler bu dil üçün seciyyevi deyil, onlar demek olar ki, yalnız alınma sözlerde çox az hallarda işlenir.
Fonetik vurğu, bir qayda olaraq, sonuncu hecaya düşür. Fonematik vurğunun yeri sözün menasından asılı olaraq deyişmir: alma' - 'alma.
Azerbaycan dilinde söz evvelinde işlenmeyen 2 fonem var: ı saiti ve ğ samiti.
Azerbaycan dilinin morfoloji quruluşuna esas (isim, sifet, say, evezlik, zerf, fel) ve kömekçi (qoşma, bağlayıcı, edat, modal sözler, nida) nitq hisseleri daxildir.
isimlerin kemiyyet, mensubiyyet, hal, xeberlik kateqoriyaları var. Bu kateqoriyalar isimleşen (substantivleşen) diger nitq hisselerine de aiddir.
Azerbaycan dilinde ismin 6 halı (adlıq, yiyelik, yönlük, tesirlik, yerlik, çıxışlıq), felin 5 (şühudi keçmiş, neqli keçmiş, indiki, qeti gelecek, qeyri-qeti gelecek) zamanı var. Felin şekil kateqoriyası 6 formanı (emr, arzu, şert, vacib, lazım, xeber) ehate edir.
Feller subyekt, obyekt, hereketin münasibetine göre müxtelif 5 qrammatik növde (melum, mechul, qayıdış, qarşılıqlı-müşterek, icbar) işlene bilir.
Azerbaycan dilinin sintaktik qanununa göre, bir qayda olaraq, mübteda cümlenin evvelinde, xeber cümle üzvü sonda, teyin teyin etdiyi sözden qabaqda gelir.
Azerbaycan dilinde sözyaradıcılığında esasen morfoloji (demirçi, üzümçü, tebliğatçı; demirçilik, üzümçülük, tebliğatçılıq; dolça, qazança otluq, meşelik; qaldırıcı, endirici; sevinc, gülünc; yavaşca, indice ve s.) ve sintaktik (otbiçen, vaxtamuzd, boyunbağı, gündoğan, sarıköynek, elidolu, adlı-sanlı, qırxayaq, beşaçılan ve s.) üsullardan istifade edilir.
Türk yazı tarixi Uyğurların elifbasıyla başlasada, Azerbaycan dilinin yazılması Ereb elifbasının bir variantı ila başlanıb. Selcuq ve Osmanlı türkleri X esrden başlayaraq Ereb elifbasını esas tutmuş ve Ereb-Fars elifbasından yardım alıb çoxlu eserler yaradmışlar.
Ereb elifbası Azerbaycan diline kamilen uyğun olmasa da keçmiş dövrlerde bir deyerli alet kimi dilimizi sebte yetirib ve helede onun böyük edebi ve elmi eserlerini qoruyur.
Cenubi Azerbaycande ekser ehali tekce Fars dilinde tehsil alma mecburiyyetinde qalmışlar ve bu Ereb elifbasını öyrenirler. iranda Azerbaycan dilini latın alifbası ile yazma, heç bir qanun keçmeden, bir curm kimi sayılır. iran Azerbaycanlıları öz dillerinde tehsil almadıqları üçün, yalnız Azerbaycan dilinde danışıq edebiyatı ile tanışdırlar.
Azerbaycan dilinde yazı 1929-cu ile kimi ereb qrafikası ile aparılmışdır. 1929-1939-cu illerde latın qrafikalı elifba üzre, 1939-1991-ci illerde kiril qrafikası üzre, 1991-ci ilden başlayaraq yeniden latın qrafikası üzre aparılmışdır.
Azerbaycan Türkçesi ya da Azerice Azerbaycan'da 8 milyon, iran'da ise 32 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dilinin Oğuz (Batı) lehçelerinden biridir. Azerbaycan'ın resmi dilidir. Iraklı Türkmenler'in ve Kars ve çevresinde yaşayan Terekeme ve Karapapak adıyla bilinen grupların dili de Azerbaycan Türkçesine benzer.
