Ayasofyayı anlamak için bilge mimar Turgut canseverin "kubbeyi yere koymamak" kitabını okumak ufuk açıcı olacaktır diye düşünüyorum. Bugün medeniyet algımız maalesef çok sığ ve bilmiyoruz. Ya takıp takıştırıyoruz ya da tu kaka ediyoruz. Tüm eleştiri ve tartışmalarımız Suyun üzerinde oluşan köpükler gibi yüzelsel.
Bilge mimar şöyle der:
"ayasofya inşa edilişinden 25 sene sonra kubbesi çöktü ve kubbe biraz daha yükseltilerek yeniden inşa edildi. fakat 827'de kubbenin bir parçası tekrar çöktü. kubbenin çöken o parçasını bizansın tamir etme yeteneği tükenmiş olduğu için kubbe davet edilen bir ermeni mimar tarafından tamir edildi. daha sonraları 15.asır başında ayasofya'yı tamir etmek için osmanlı mimarları davet edildi. osmanlı mimarları yapıyı bugüne ulaştıran destekleri vücuda getirdiler. fetihten hemen sonra tuğla minare, yavuz selim döneminde ikinci kuzey doğudaki ince minare ve o taraftaki destekler inşa edildi. son olarak sinan'ın inşa ettiği iki minare ve diğer destekler ayasofya'nın temellerini kıpırdamaz hale getirdi. ayasofya'nın değer verilerek yüceltilmiş bu hali tıpkı islam dininin kendinden evvelki bütün alimleri, peygamberleri ve tarihi değerleri kabul eden onu yücelten tavrına benzer. bütün o tarihin her adımı üzerine bir başka adımın ilave edilmesi suretiyle bir yeni kültürün nasıl oluşturulabileceği bilinci ile ve ayasofya'yı da yeni bir gözle ona yeni bir gelecek tasarlayabilen ona saygı ile bakan ona yeni ve yüce bir nitelik kazandırabilen osmanlılar aynı şekilde fatih camii'nde yok olmuş bulunan havariler kilisesinin temelleri kullanılarak inşa ederek insanlığın birbirine eklenerek başarılı yaklaşımlar ile yücelebileceğinin müstesna örneklerini verdiler."
