1988 yılında ölen niyazi berkes'ten ne çok şey öğrendiğimi düşündüğüm kitabı.
okuma bilen her vatandaşın edinmesi gereken bir kitap. profesör 1958 yılında on altı aylık bir asya yolculuğuna çıkmış pakistan'dan japonya'ya kadar. bu bir buçuk yıl süresince kardeşi enver berkes'e yazdığı mektuplardan oluşmuş bir kitap. ilk basımı 1976 yılında yapılmış.
"türkiye'de çağdaşlaşma"; "yüz soruda türkiye iktisat tarihi"; "arap dünyasında islamiyet, milliyetçilik ve sosyalizm"; "iki yüz yıldır neden bocalıyoruz"; "batıcılık, ulusçuluk ve toplumsal deverimler"; "türk düşününde batı sorunu; atatürk ve devrimleri"; "teokrasi ve laiklik"... kitaplarını okurken türkiyeli aydının cumhuriyet macerasını görür gibi oluyorsunuz.
yıl 1958. adnan menderes iktidrı. yazarımız pakistan'da. muazzam bir gericilkle, yobazlıkla ve akademik angutlukla karşılaşyr orada. pozitif bilimlerle iştigal eden müslüman aydınlar bile yüksek sesle söylüyorlr. niyazi berkes, kardeşine yazdığı bir mektupta harikulade bir gerçekçilik duygusuyla açıklıyor olup biteni ve gelecek olanı.
"... bana öyle geliyor ki, ingiltere'lerde, almanya'larda okumuş profesörlerin o kadar saçma şeyler söylemeleri cahillikten değil, korkudandır. düşün bir kere, eğer günün birinde bu adnan menderes devri gibi başlangıçlara gidilir de bu din 'allame'lerinin kafasındaki kişiler meydanı alırlarsa türkiye'de de böyle şeyler olacak. takkeli din politikacıları türeyecek. şeriat devleti lafları başlayacak. şeriatçıların dediklerine aykırı laf edenler gavur, kızıl komünist olacak. zaten şimdiden bu gibi kişilere 'sol' denmiyor mu? bizler iki yıl gazetelerde 'solcu profesörler' diye sergilenmedik mi? bir gün gelecek bütün aydınlar aynı damgayı yiyecekler. çünkü biliyorum ki nasıl pakistan'da sana anlattığım hallerin toplumda kökleri varsa, bizde de tohumları vardır. ve bir gün gelecek bu tohumlar yeşerecek; pakistan'da olduğu gibi aydınlar saçmalar ya da susarsa bu yeşermeler boy verecek."
niyazi berkes 1958 yılında yazmış bu satırları. 50 yıl sonra okuyorum bu satırları ve adamın haklı olduğunu görüyorum. bu kitap çok ama çok değerli. milliyetçiliğin kötü ve yanlış olduğunu anlamak isteyenler için, akıntıya karşı yüzmek hevesinde olanlar için bir başucu kitabı, cahilliğin imparatorluğuna karşı yazılmış mektuplar.
