Her hareket ki o, muzırı def için veya gayrı üstünlük için hayvani nefsten yüksekte meydana gelmiştir; o hareketin ismi gazap kuvveti olmuştur. bu gazap, o def ve galebeyi, kendisine gaile ve rehber kılmıştır. bunun yeri ve fiilinin başlangıcı yürek olmuştur. gazabın i'tidali şeceattir. onunla öne alınacak işler, öne alınmıştır. o övülmüş ahlak olup, şeriat ve mürüvvette makbul bulunmuştur. gazabın fazlası öfkedir ki, onunla öne alınmayacak iş, öne alınmıştır. o, kötü ahlak bilinmiştir. gazabın azlığı korkaklıktır. onunla öne alınacak işlerden çekinilmiştir bu kötü ahlak, öfke gibi bulunmuştur.
her bir hareket ki, o menfaati çekmek için veya lezzeti istemek için hayvani nefsten bulunmuştur. o harekete şevhet kuvveti denilmiştir. bu şevhetin işi ve san'atı o çekme ve isteme bilinmiştir. bunun dahi yeri ve fiilinin başlangıcı yürek fiili bulunmuştur. bu şevhetin i'tiadali iffettir ki, onunla şeriat ve mürevvete uygun olan arzulara girişilmiştir. bu iyi ahlak, güzel bilinmiştir. şehvetin ifratı şerehtir ki, onunla şeriat ve mürüvvete uygun gelmeyen arzulara girilmiştir. o kötü ahlak bulunmuştur. şehvetin azlıgı hamuttur ki, onunla yararlanılması lazım gelen arzuları edadan kusur olunmuştur. bu kötü ahlak, onun gibi kötü bilinmiştir. şu halde eğer gazap kuvveti ve şehevi kuvvet açıklanacak insani nefsin hükmü altına gelip,köleler gibi her durumda emrine itaatli ve boyun eğici oldularsa ikisi dahi i'tidal bulup, iki iyi ahlak hasıl olur ki, biri şecaat, diğeri iffettir. gazap ve şehvete üstün ve mühlik olan insani nefs, hür ve olgundur. eğer iş, aksine dönüp, gazap ve şehvet,insani nefsin üzerine gelip, onu hükümleri altına alıp, köleler gibi kulandılarsa, o zaman gazap ve şehvet i'tidalden kalıp, ikisinden dört kötü ahlak vucuda gelirki, onlar: tehevvür, cübün, şereh ve hamuttur. nice kötü ahlak, bu dördünden dogp, çogalır. gazap ve şehvete mağlup olan insani nefs, esir ve eksiktir ki, kendini bilmez. cahildir. mevla'sından dahi gafildir.
