Tanri, ic asyali atli gocebelerle, sari irmak vadisi'nden pesine taktiklariyla kacan burokratin etkilesiminden olusan cu'lar(zhou) doneminde ortaya cikti.
Bunun yaninda siyasi-toplumsal gerileme donemlerinde soyut, bagdastirici tanri yerine daha "high concept" duruma, mekana, olaya yonelik allahlar on plana cikmis, tanri adinin da bunlarla anildigi olmustur.
Bir dortgeni esit kesen iki dogruyla simgelenen tanri konusmazdi, o evrenin her yaninda sezilen,izlenen bir olgu kavramdi.
Gelgelelim, bu baslik altinda mesreplerini sergileyen yahudilerin ilahi onlara sinsilik, bencillik ve kuzenleriyle ciftlesmeyi ogutler. Boylece gittikleri her yerden kovulmus, kiyima ugramislardir.
Tanriya inanan turkler icin dunyanin her yeri sana bana memlekettir.
Türklere de peygamber gelmiştir. Bir rivayette habilin soyudur. Akabinde bu kıymetli nesil hz. nuhun oğullarından yafesle devam etmiştir. Hun türkleri zamanı inanç ekseni her ne kadar gök tanrı adı altında tek bir tanrı kavramı gibi gözükse de bazı sapmalar var. Mesela teoman yabgu. Oğlu metehan tarafından öldürülmesi meselesi tamamen teomanın çin hakimiyetine ses çıkartmamasıyla ilgili değildir. Esas mesele dinidir. Bu bir ayrıntı gibi görünse de kimsenin dikkatini çekmez. Zira kesin olmasa bile metehanın, zülkarneyn olma ihtimali çok yüksektir. işte zaten Gök tanrı dini dedikleri bir olan rabba iman ve inanç zülkarneyn a.s. gelir. Kimse işin bu boyutunu bilmez ve sorgulamaz. O halde Ortada tek tanrı inancı varsa mutlak gönderilmiş bir peygamber de vardır. Yoksa nasıl bir olan ilahı bilebilirlerdi ki? Bilemezlerdi.
put onları ilahlarına daha yakın hissetmelerini sağlıyor, ona tapmıyorlar. bir şıh hazretleri dedikleri zata davrandıkları gibi. fiziki bir varlıkta olmak zorunda değildir, çeşitleri vardır. sonuç ruhban sınıfının yıkılması. kıyaslanacak şeyler değil gelişim süreçleri.
