Andranik Toros Ozanyan (25 Şubat 1865 - 31 Ağustos 1927), Ermeni gerilla lideri, Rus Ordusunda Ermeni gönüllülerinden oluşan birliklerden birinin komutanı. 1865'te Şebinkarahisar'da doğdu. 1890'da babasını döven bir Türk'ü öldürdü ve istanbul' a kaçtı. Bir süre marangoz kalfası olarak çalıştığı istanbul'da Hınçak komitesine katıldı. Bir polis şefinin öldürülmesi cinayetini üzerine alarak Batum' a kaçtı. Burada sosyalist eğilimli Hınçak grubundan uzaklaşarak, daha etkili bir örgütlenme modeli sunan Ermeni Devrimci Federasyonuna (Taşnak Partisi) katıldı. Sason'da bir ayaklanma başlatarak batı ülkelerinin dikkatini Ermeni sorununa çekmeyi planlayan örgütün isteği doğrultusunda Sason'a gitti. Kısa sürede cesareti ve kişilik gücüyle isyanın önderliğine yükseldi. 1901'de Muş'un Arakelots Manastırında 30 adamıyla bir ordu birliğine karşı 3 hafta direnip kurtulmayı başardı. 1904'te Batılı ülkelerin arabuluculuğu üzerine Sason'dan ayrılarak Bulgaristan'a gitti. Taşnaklar tarafından kurulan parti okulunun kuruluşunda çalıştı. 22 Şubat - 4 Mayıs 1907 tarihlerinde Ermeni Devrimci Federasyonu'nun Viyana'da toplanan Dördüncü Dünya Kongresi'ne delege olarak katıldı. Dünya Savaşının ilk günlerinde Antranik Bulgaristan'da idi, Tiflis'e döndü. 12 Ağustos 1914'te Rus Kafkasiya Ordusunun başkomutanı Mışlayevski ile görüştü ve ilk Ermeni gönüllü takımını örgütlemek ve başına geçmek ile görevlendirildi.
Mart 1915'te Van'da başlatılan isyanı destekledi. 18 Nisan 1915'te Dilman'da Halil Paşa yönetimindeki Osmanlı kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. Ocak 1916'da Rus ordusuyla birlikte Bitlis'e girdi. Önceki yazın Van olayları'na misilleme olarak kenti yaktı ve sivil halktan çok sayıda kişiyi öldürttü. Bu nedenle Rus Divan-ı Harbinde yargılanıp tutuklandı ise daha sonra rütbesi iade edildi.
1917'de Rusya imparatorluğu yıkılmış, Anadolu'daki düzenli Rus birlikleri dağılmaya başlamıştı. Kafkasya cephesi komutanı tuğgeneral Lebedenski Anadolu'da Ermeni birliklerinden savayı diğer silahlı birliklerin kalmaması üzerine 1918 Ocak ayında Antranik'i tuğgeneral ilan etti ve o Erzurum'u Osmanlı kuvvetlerine karşı savunmak ile görevlendirildi. 2 Mart 1918'de Antranik Erzurum Merkez Komutanlığını üzerine aldı. ilk günler ordusunda düzen yaratmaya gayret etti, ancak Osmanlı birlikleri Erzurum'a yaklaştıkça askerleri katliamlara başladı. 12 Mart 1918'de Osmanlı orduları Erzurum'a girerken kaçan Ermeni askerleri arkalarında harap olmuş bir şehir, kadın, çocuk, ihtiyar çok sayda ölü bırakmışlardır. ilerleyen Kafkas islam Ordusu karşısında ingiliz orduları ile birleşmek için iran Azerbaycanı'na çekildi, fakat Hoy şehiri yakınlarında ali ihsan sabis Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu karşısında 9 Haziran 1918'de yenilerek Nahcivan'a çekildi. 28 Mayıs 1918'de kurulan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti, Osmanlı imparatorluğu ile Batum Antlaşması'nı imzalayınca Ermenistan Cumhuriyeti yönetimiyle bağlarını kopardı. Ermenistan Cumhuriyeti'nin bu şartlar altında varlığını ve kuvvetlerini dağıtmayı reddeden Antranik, Culfa ve Nahcivan bölgesinde Türk/Azeri milislerine karşı düzensiz savaşı sürdürdü. Türk ordularının Nahcivan'a ilerlemesi üzerine Zengezur Dağlarına çekilerek gerilla hareketi başlattı. ingilizlerin müdahalesi üzerine Ermeni hükümetiyle barışmaya razı oldu. Ancak Nisan 1919'da yeniden isyan edip ordusuyla Erivan üzerine yürüdü. ikna edilerek yurt dışına çıkarıldı. Amerika'ya giderek Fresno'ya yerleşti. Antranik, müttefiklere savaş boyunca yaptığı yardımlardan dolayı Fransız Cumhurbaşkanı Raymond Poincaré tarafından Légion d'Honneur madalyasıyla ödüllendirildi. 1927'de öldü. Naaşı Paris'e getirilerek Père Lachaise Mezarlığına gömüldü. Sovyetler Birliği döneminde Antranik adı Sovyet Ermenistanında siyasi açıdan sakıncalı idi. 1990'da Ermenistan'ın bağımsızlığından sonra yeniden ulusal kahraman ilan edildi. Naaşı Erivan'a getiridi. Erivan'ın ana meydanına Antranik heykeli dikildi. **
