mevlana, yunus emre, hacı bektaş-ı veli, pir sultan, ahmet yesevi gibi büyük türk alimlerinin emevi emperyalizmi ve türk kültürüne ters, insanları boğan uygulamaların etkisini hafifleten ve ayrıca gayrimüslim insanların dinden kaçmayıp müslüman olmasını kolaylaştırmak için oluşturdukları islamdır. dinin insan sevgisi, hoşgörü, edep, yardımlaşma ve dayanışma gibi özelliklerini öne çıkarıp önüne geleni kafir ilan etme, müşrik, mürted gibi yaftalamalarla insanları dinden soğutan davranışları ve katı cezaları fazla uygulamayan müslümanlıktır. gayrimüslim ahali bu müslümanlık sayesinde islam'a sıcak bakmış ve içlerinden büyük oranda müslüman olanlar olmuştur. fakat yıllar sonra arap tarzı katı ve bağnaz müslümanlık anadolu coğrafyasına egemen olmaya başlamıştır. arap yarımadası'ndan gelen bu yeni islami radikal akım bırakın gayrimüslimleri islam'a yaklaştırmayı mevcut bir kesim müslümanları dahi dinin bazı noktalarını sorgular hale getirmiştir.
tanrı misafiri kavramından habersiz birisinin eyleminden bütün bir güzelliğin sorumlu tutulması hatasıdır.
anadolu müslümanlığı bir kere katı emevi müslümanlığına benzemez.
metodoloji olarak alevi ve sünni yaşam tarzları arasında da ciddi benzerlikler bulunur.
özellikle tasavvuf kurumlarında bu benzerlikler kuvvetlidir.
geri kalmışlığının nedenini kendi eğitimsizliğinde değil de dinsizlerde bulan, kendini geliştirmek yerine gittikçe daha dibe batan insanların müslümanlığı. onca hak, hukuk, eğitim fırsatlarını elinin tersiyle itip kuran da kuran diye tutturup sonra şeyhlere oyuncak olanların müslümanlığı.
Başlangıçta alevi-Bektaşi bir islam anlayışı hakim iken aradan geçen yüzyıllar neticesinde bugün çoğunluk olarak Hanefi islam ardından Şafii islam gelmektedir.
islam dini 14 asır içerisinde farklı şekillerde yorumlandı. Tek bir otorite olmadığı için herkes kendi tarafına çekiyor. Bugünkü IŞiD militanları dinsizlerle, ateistlerle, şeriatla yönetilmeyen toplumlarla mücadele etmeyi ayetlere dayandırıyor. Bu ayetleri yorumlayan Seyyid Kutub gibi kimselerin eserlerini referans göstererek bu tür hareketlere başvuruyorlar.
Diğer taraftan da pasifist, islam’ı barışçıl yaşayan Anadolu halkı var. Namazını kılar, orucunu tutar, kimsenin dinine imanına karışmaz. islam, Anadolu’ya gelirken oradaki mevcut inançları ve pratikleri yok etmedi. Arap Yarımadası’nda da islam’dan sonra Cahiliye döneminden kalma her şey alt üst olmadı. Evlenme boşanma ritüelleri aynen kabul edildi. Dolayısıyla, bir din komple her şeyi değiştirmez. Anadolu’ya gelen islam da oradaki yaşam modelini tamamen değiştirmedi.
Lakin günümüzde emevileşen bir Anadolu Müslümanlığı görüyoruz.
alevilik tarafı türklerin eski gök tengri inancından, sünnilik tarafı ortodoks hristiyanlıktan etkilenmiştir. sonuç olarak iki taraf da tutucu ya da bağnaz olmayan, sevgiye dayalı bir din anlayışına sahiptir.
son zamanlarda tarikatlar ve cemaatlerin etkisiyle anadolu'da türeyen emevi müslümanlığı anadolu müslümanlığı değildir ayrıca.
